Тимир суол арылынна. Каадыр тиийбэт кыһалҕата турбут

2019 сыл от ыйын 27 күнэ – историяҕа хаалар бэлиэ түгэн: Аллараа Бэстээххэ бастакы пассажирскай поезд кэллэ. Онуоха анал үөрэхтээх исписэлиис тиийбэт кыһалҕата үөскээбит.

Бастакы пассажирскай поезд Аллараа Бэстээх тимир суол станциятыгар от ыйын 27 күнүгэр Алдантан айаннаата. Бу историческай суолталаах түгэнинэн ыытыллыбыт үөрүүлээх миитиҥҥэ Москваттан Вячеслав Штыров кэлэн, Саха сирин тимир суолун тутуу манан муҥурдамматын, салгыы Магадаҥҥа тиийэ барара былааннанарын эттэ. “Бүгүн, чахчы, үөрүүлээх күн. 2019 сыл от ыйын 27 күнэ Саха өрөспүүбүлүкэтин эрэ буолбакка, Арассыыйа историятыгар киириэҕэ. Хас эмэ уонунан сыл тутуллубут суолбут бу күнтэн ыла норуокка туһалыыр кыаҕыгар киирдэ. Биһиги тимир суолбут өссө биир уратыта – дойду хотугулуу-илиҥҥи өттүгэр тырааныспар саҥа саҕахтарын арыйар. Ол курдук, дойду сайдыытын Стратегиятыгар Аллараа Бэстээх-Магадан хайысханан тимир суол былааҥҥа киирэн сытар. Бу түгэн билигин санаатахха эрэ киһи итэҕэйиэ суох, остуоруйа курдук иһиллэр; дьиҥинэн, чахчы наадалаах суол диэтэхпитинэ, биһиги барытын кыайыахпыт. Тимир суол Дьокуускайга тиийиитэ Саха сирин үгүс улуустарыгар тыын суолталаах. Өлүөнэ өрүскэ хас биирдии уон биир сылга уу таһыма намтаан, таһаҕас тиэйиитэ уустугурар – улуустарга ас-таҥас, уматык тиийиитэ уустугурар. Ити кыһалҕаны бу тутуллубут тимир суол устар аналлаах. Аны туран, тимир суол кэккэ улуустарга саҥа тыыны киллэрэр. Холобура, Алдан оройуонугар урукку көмүсчүт курдук тимир суол үлэһитин идэтэ бигэтик олохсуйда», – диэтэ Вячеслав Штыров бэйэтин эҕэрдэ тылыгар.

Мустубут дьон Вячеслав Штыровы тимир суолу тутууну сөргүтүүгэ, үбүн-харчытын туруорсууга, Дьокуускайга диэри аҕалыыга сүҥкэн кылааттаах аныгы кэм салайааччыларыттан биирдэстэринэн сыаналаатылар.

Алдан куорат тимир суол станциятыттан Аллараа Бэстээххэ тиийиэхтээх бастакы пассажирскай поеһы атаарар уонна 1974 сылтан БАМы, 1985 сылтан АЯМы туппут оччотооҕу комсомолецтары, партийнай салайааччылары чиэстиир үөрүүлээх мунньахха СӨ судаарыстыбаннай советнига Вячеслав Штыров, БАМ, АЯМ бэтэрээннэрэ, Социалистическай Үлэ Геройдара Иван Варшавскай, Леонид Казаков, «Трансстрой» ИК генеральнай дириэктэрин советнига, РФ Бочуоттаах железнодорожнига Александр Дудников, Алдан куорат баһылыга Алдександр Бугай, “Саха сирин тимир суоллара” АК” Акционернай общество генеральнай дириэктэрин бастакы солбуйааччы Владимир Магдич о.д.а. кыттыыны ыллылар.

Оруобуна 15 сыл аннараа өттүгэр 2004 сыл атырдьах ыйын 28 күнүгэр Беркакит – Томмот хайысханан бастакы пассажирскай поезд айаннаабыта. 15 сыл буолан баран Алдантан Аллараа Бэстээххэ айанныыр бастакы пассажирскай поеһы илдьээччилэртэн биирдэстэрэ, машинист көмөлөһөөччүтүнэн анаммыт саха ыччата Андрей Москвитин:

– 2017 сыллаахха Аллараа Бэстээхтээҕи тырааныспар техникумун үөрэнэн бүтэрбитим. Ол гынан баран Саха сирин тимир суолларыгар быйыл тохсунньу ыйтан эрэ үлэлээн эрэбин. Бэйэм төрдүм Үөһээ Бүлүү, улааппыт, үөрэммит сирим – Дьокуускай куорат. Киин куорат 33№-дээх оскуолатын бүтэрбитим. Тимир суол исписэлииһэ буолар ырам суох этэ. Аҕам курдук летчик буолуохпун баҕарарым. Ол эрээри үөрэххэ туттарсар кэмим тирээн кэлбитигэр, аҕам: “Биһиги ыалга биир летчик сөп буолуо”, – диэн, мин ити идэҕэ барарбын биһирээбэтин биллэрбитэ. Инньэ гынан мин: “Эн халлааҥҥа сылдьар буоллаххына, оччотугар мин сиргэ барыам», – диэн, Аллараа Бэстээхтээҕи транспорт техникумугар туттарсыбытым. Саамай уустуга медхамыыһыйата этэ. Аҕам этэринэн, авиатордардааҕар да кытаанах быһыылаах. Холобура, 100 киһиттэн 50 эрэ киһи ааһар быһыылаах. Бастаан таһаҕас тиэйэр поездка үлэлээбитим. Онтон ый аннараа өттүгэр бастакы пассажирскай поеһы ыытан барыаҥ диэбиттэригэр, үстүү-түөртүү сыл үлэлээбит дьон баарын үрдүнэн ити эппиэтинэһи миэхэ итэҕэйбиттэриттэн эмиэ да үөрбүтүм, эмиэ да соһуйбутум. Биллэн турар, 40-ча сыл эҥкилэ суох үлэлээбит уопуттаах машинист Юрий Алексеевич Пыльцыны кытта айанныыр миэхэ дьол буоллаҕа. Таһаҕас тиэйэр поезд диэн букатын атын. Пассажирскай ордук эппиэтинэстээх, быдан интэриэһинэй буоллаҕа. Ол иһин мин баҕа санаам диэн, күн да аайы үлэлиэм этэ. Түгэнинэн туһанан биир идэлээхтэрбин, «Киин куорат» хаһыат ааҕааччыларын, Саха сирин олохтоохторун атырдьах ыйын 4 күнүгэр бэлиэтэнэр Тимир суол үлэһитин күнүнэн истиҥник эҕэрдэлиибин.

Саха ыччата саҥа идэни баһылаан эрэр. Ол эрээри бу күннэргэ Алдан, Томмот, Аллараа Бэстээх тимир суол станцияларыгар үлэһиттэри кытта көрсөн кэпсэттэххэ, үлэһит илии тиийбэт быһыылаах. Манна диэн эттэххэ, хамнастара, үлэлиир усулуобуйалара куһаҕана суох эбит. Онон олохтоох ыччат бу сонун, кэскиллээх идэни түргэн соҕустук баһылыы охсоро буоллар диэн баҕа санаа баар.

Бастакы пассажирскай поезд бочуоттаах айанньыттарын аҕалбыт проводник Ариадна үлэтин ис хоһоонун туһунан бу курдук кэпсиир:

– Майаттан төрүттээхпин. Тимир суолга үлэлии киирэр былааным да, ыра санаам да суох этэ. Бэйэтэ хайдах эрэ соһуччу буолбута. Маҥнай Аллараа Бэстээххэ кылгас болдьохтоох кууруска киирбитим, ол кэннэ Томмокко практикабын ааспытым. Онтон биир ый стажировкаланан баран, «проводник пассажирских вагонов” идэтин ылан, алтыс ыйбын үлэлии сылдьабын. Олус интэриэһинэй идэ эбит, үлэлээн истэҕим аайы, сөбүлээн иһэбин. Биллэн турар, бастаан уустук этэ. Холобура, биһиги курдук уһун кыһыннаах дойдуга ордук дьахтар киһиэхэ чэпчэкитэ суох. Ол курдук, кыһын бэйэбит вагоммут мууһун бэйэбит көйөбүт, хаарын ыраастыыбыт, чоҕунан оһох оттобут, оһохпут умуллубатын кыраҕытык кэтиибит. Уон биэстии күннээх сменалаахпыт, инньэ гынан икки нэдиэлэни быһа айаҥҥа сылдьан дьиэҕин-уоккун, оҕолоргун ахтарыҥ ханна барыай! Ол эрээри баҕалаах уонна эппиэтинэстээх буоллахха, туох барыта кыаллар. Оттон сайын саамай үчүгэй кэм. Ол эрээри билигин исписэлиис тиийбэт буолан, 18 күн үлэлиир буоллубут, ол, биллэн турар, сылаалаах. Итинник этэн туран саха ыччатын сонун, хамнастаах, кэскиллээх идэни баһылааҥ, олус интэриэһинэй диэн ыҥырабын.

Бочуоттаах пассажирдар

Бу курдук Аллараа Бэстээх станциатыттан тимир суолунан пассажирскай айан арылынна. Дойду тэбэр сүрэҕэр Москваҕа диэри плацкартынан 7800 солк., купеҕа олорсон 12 900 солк. курдук харчынан алта күнүнэн тиийиэххэ сөп. Тимир суол арыллыбытыттан ордук предпринимателлэр үөрэр буолуохтаахтар. Благовещенскайга диэри плацкартынан баара-суоҕа 2800 солк. айаннаан, Кытайга тахсан киирэрэ кыах баар. Биллэн турар, нэһилиэнньэ эмиэ бу түгэни ас-таҥас сыаната чэпчиирин кытта сибээстээн, күүппүтэ-кэтэспитэ ыраатта. Бэлиэтээн эттэххэ, пассажирдары тиэйэргэ икки сабыс-саҥа плацкарт вагон атыылаһыллыбыт. Манна кондиционер, тохтобулуттан тутулуга суох үлэлиир био-туалеттар бааллар, төлөпүөнү, атын даҕаны электроприбору хааччаҕа суох ииттэрэр розеткалар үлэлииллэр, ресторан баар. Онон, этэргэ дылы, айанныырга бары усулуобуйа барыта баар.

***

Майя ДМИТРИЕВА,

Аartyk.RU