Олоҥхо ассоциациятын Саҥа дьыллааҕы дьоро киэһэтэ

Тохсунньу 5 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ, Олоҥхо иккис уон сылын бэлэмнээн ыытар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай тэрийэр кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков Саха Өрөспүүбүлүкэтин Олоҥхо ассоциациятын Саҥа дьыллааҕы дьоро киэһэтигэр кыттан, олоҥхоһуттары, олоҥхону үйэтитээччилэри, чинчийээччилэри Саҥа үүммүт 2018 сылынан эҕэрдэлээтэ. Хас сылын ахсын үтүө үгэскэ кубулуйбут Саха Өрөспүүбүлүкэтин Олоҥхо ассоциациятын Саҥа дьыллааҕы көрсүһүүтэ тохсунньу 5 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Аллараа Бэстээх сэлиэнньэтигэр “Олоҥхо” дьиэтигэр буолан ааста.

Дьоро киэһэҕэ Ил Түмэн оҕо, ыччат, дьиэ кэргэн дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Баишев, Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыга Николай Старостин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин уонна наукатын миниистирин бастакы солбуйааччыта Феодосия Габышева, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Олоҥхо ассоциациятын салайааччыта Феврония Шишигина, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин IV ыҥырыылаах Ил Түмэнин депутата Дмитрий Наумов, фольклорист, олоҥхону чинчийээччи, филологическай наука доктора, профессор Василий Илларионов, Мэҥэ Хаҥалас улууһун депутаттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин музыкатын уонна фольклорун музейын дириэктэрэ Аиза Решетникова, Мэҥэ Хаҥалас улууһун “Олоҥхо” дьиэтин салайааччыта Евдокия Иванова, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Олоҥхо ассоциациятын Уус Алданнааҕы, Чурапчытааҕы, Мэҥэ-Хаҥаластааҕы, Тааттатааҕы, Амматааҕы салааларын, Дьокуускай куораттан “Ыччат олоҥхоһут”, “Үс” (эр дьон түмсүүтэ), илин эҥэр улуустарын уопсастыбаннай түмсүүлэрин салайааччылара, бэрэстэбиитэллэрэ, олоҥхоһуттар, тойуксуттар, норуот маастардара, уустар кыттыыны ыллылар.

Үгэс быһыытынан тэрээһин Мэҥэ Хаҥалас улууһун ытык кырдьаҕаһа, олоҥхоһут Аркадий Захаров толоруутугар алгыс сиэриттэн-туомуттан саҕаланна. Ол кэннэ ыалдьыттары Мэҥэ Хаҥалас улууһун “Кыл Саха” ансаамбылын салайааччыта Руслан Габышев кырыымпа доҕуһуолунан көрүстэ.

“Олоҥхо” дьиэтин салайааччыта Евдокия Иванова мустубут дьону Саҥа дьылынан эҕэрдэлээтэ. Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыга Николай Старостин эҕэрдэ тылыгар маннык көрсүһүүлэр үтүө үгэскэ кубулуйан сыллата ыытыллаллара олоҥхону үйэтитиигэ, сахабыт тылын, култууратын, төрүт үгэстэрбитин сайыннарыыга тоҕоостооҕун бэлиэтээтэ. Итиэннэ ити хайысхаларынан Мэҥэ Хаҥаласка туох үлэ барбытын уонна инники былааны

билиһиннэрдэ. Олоҥхо ыһыаҕа 2013 сыллаахха Мэҥэ Хаҥаласка ситиһиилээхтик ыытыллыбытын санатта уонна быйыл ХII Олоҥхо ыһыаҕа Алдан улууһугар буоларын, маныаха тыа хаһаайыстыбатын улууһа – Мэҥэ Хаҥалас промышленнай оройуону – Алданы кытта үйэ аҥара доҕордоһоллорун, онон аны сайын ыытыллар ыһыах тэрээһинигэр мэҥэлэртэн алданнарга көмө баар буолуоҕун туһунан иһитиннэрдэ.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ, Олоҥхо иккис уон сылын бэлэмнээн ыытар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай тэрийэр кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков “Олоҥхо” дьиэтигэр мустубут ыалдьыттары, тэрийээччилэри Саҥа дьылынан уонна үгэс буолбут көрсүһүүнэн эҕэрдэлээн туран, 2005 сыллаахха ЮНЕСКО олоҥхону киһи аймах тылынан уус-уран айымньытын чыпчаала диэн аан дойду билиниитигэр таһаарбытын санатта. “Ол төрүөтүнэн олоҥхо сүтэр куттала буолбута. Олоҥхо – бастыҥ айымньы, ол гынан баран, кинини харыстаабатахпытына, бүөбэйдээбэтэхпитинэ, сайыннара-кэҥэтэ сатаабатахпытына умнуллан, симэлийэн хаалыан сөп”, — диэтэ Александр Жирков.

Итиннэ даҕатан спикер биһиги, сахалар, тылбыт-өспүт дьылҕата олоҥхону кытта быстыспат ситимнээҕин санатта уонна уус-уран айымньыларбыт тылларын-өстөрүн энчирэппэккэ, мөлтөппөккө илдьэ сылдьарбыт тухары төрүт тылбыт сүтүө суоҕун бэлиэтээн эттэ. “Билигин биһиги иннигитигэр турар сүрүн соруктарбытыттан биирдэстэрэ – саха тылын көмүскээһин уонна харыстааһын”, — диэтэ Александр Жирков.

Ил Түмэн спикерэ дьоро киэһэ кыттыылаахтарыгар аан дойдуга учуонайдара бэлиэтээбит ааҕыыларын билиһиннэрдэ: “Аан дойду учуонайдара аахпыттарынан, сир үрдүгэр 2,5 тыһыынчаттан тахса тыл баар. Оттон ЮНЕСКО чинчийээччилэрэ этэллэринэн, хас нэдиэлэ ахсын олортон биирдии тыл сүтэр, историяҕа уонна сурукка эрэ хаалар”.

Итиэннэ Александр Жирков тыа сиригэр олорор оҕо нууччалыы тылынан саҥарар буолан эрэр куттала баарын бэлиэтээтэ. “Билигин дэриэбинэҕэ саха ийэлээх-аҕалаах, саха эһэлээх-эбэлээх, ол гынан баран, нууччалыы тылынан саҥарар оҕо элбээн эрэр”, — диэн эттэ спикер уонна итиннэ төрүөттэринэн оҕо саҥарар эйгэтин сүтэриитэ уонна ханнык тылынан саҥарарын таайа сатаан, ол онтон буккулларыттан көстөрүн чопчулаата. Оннук быһыы үксээбэтин туһугар тыл эйгэтин бэйэтин дьаалатынан ыыппакка, төһө кыалларынан оҥостон, сорунан туран кэҥэтэ сатааһын баар буолуохтааҕын чорботто. Сахалыы телевидениебыт, араадьыйабыт, хаһыаттарбыт, сурунаалларбыт туттар тылларын-өстөрүн төһө киэҥин эмиэ көрүөххэ наадатын спикер эмиэ чорботон бэлиэтээтэ.

Манна Александр Жирков тустаах холобуру аҕалла: “Олохтоох телевидениебыт биир биэриитигэр ыытааччы оҕолорго анаан куонкурус биллэрэр. Куонкурус сыала – остуоруйаны таайыы. Ыытааччы таайтарар

остуоруйалара бука барылара – омук остуоруйалара, биир даҕаны саха киэнэ суох. Олору саха оҕото таба этэр уонна бириис ылар”.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Саха сиригэр оҕолорго аналлаах соҕотох “Чуораанчык” сурунаал үс эрэ үлэһиттээҕин санатта уонна 6 эрэ илиистээх тахсара табыгаһа суоҕун бэлиэтээтэ. Ити боппуруоһунан олунньу ыйга тыл, олоҥхо, сурук, оҕо литературатын эйгэлэригэр үлэлэһэр дьон, СӨ үөрэҕин уонна наукатын министиэристибэтэ, СӨ култууратын уонна духуобунай сайдыытын министиэристибэтэ уонна СӨ сибээс уонна информационнай технология министиэристибэтэ, көрдөрөр-иһитиннэрэр ситимнэр түмсэн, кэпсэтии, сүбэлэһии ыыталларыгар былаан баарын эттэ.

Ил Түмэн спикерэ статистиканы билиһиннэрдэ. “18 сыл устата Дьокуускай куораттан 60 тыһыынча кэриҥэ киһи көһөн барбыт. Олор сүнньүнэн атын омук тыллаах дьон, өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр тахсыбыттар. Онтон ити кэм устата Дьокуускайга 50-тан тахса тыһыынча киһи, сүрүннээн улуустартан кэлбит. Дьэ, бу дьон оҕолоро-уруулара бэйэлэрин төрөөбүт ийэ айылҕаларыгар, эйгэлэригэр төһө киирбиттэрэ буолуой?” – диэтэ спикер.

Александр Жирков Дьокуускай куорат билиҥҥи салалтата сахалыы детсадтары, бөлөхтөрү арыйан, оскуолаларга тустаах үлэлэри ыытан, саха оҕотугар төрөөбүт тылын үөрэтиигэ балайда утумнаах үлэни ыытарын иһитиннэрдэ. Ол иннинэ, уонтан тахса сыл тухары, төһө даҕаны сөптөөх туруорсуу баарын үрдүнэн, өрөспүүбүлүкэ киинигэр икки эрэ сахалыы тыллаах оскуола баарын санатта.

“Төрөөбүт тылбытын көмүскээһиҥҥэ сүрүн төрдө-олоҕо норуоппут уус-уран айымньыта, фольклора уонна олоҥхото буолар. Олоҥхону бүөбэйдээһин, харыстааһын, уһун тыыннаах оҥоруу – ол саха тылын бүөбэйдээһин, кинини харыстааһын уонна төрүт тылбытын уһун тыыннаах оҥоруу”, — диэтэ Ил Түмэн спикерэ уонна олоҥхону тарҕатааччыларга ситиһиини, дьүккүөрдээх, дьулуурдаах, айымньылаах үлэни баҕарда.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков Олоҥхо иккис уон сылын бэлэмнээн ыытар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай тэрийэр кэмитиэтин Бочуоттаах грамоталарынан Мэҥэ Хаҥалас улууһун Нөөрүктээйи нэһилиэгин олохтооҕо Николай Карамзины, Амма улууһун Абаҕатааҕы У.Г. Нохсоров аатынан култуура дьиэтин салайааччыта Екатерина Яковлеваны, Мэҥэ Хаҥалас улууһун академик В.П. Ларионов аатынан Майа орто оскуолатын учуутала, эбии үөрэхтээһин педагога Анастасия Слепцованы, Уус Алдан улууһун Түүлээх сэлиэнньэтин оҕо уһуйаанын иитээччитэ Любовь Волкованы наҕараадалаата. Итиэннэ Мэҥэ Хаҥалас улууһун “Олоҥхо” дьиэтин салайааччыта Евдокия Ивановаҕа, “Ыччат олоҥхоһут” түмсүү бэрэссэдээтэлэ Юрий Борисовка, “Ийэ кут” түмсүү бэрэссэдээтэлэ Зоя Сысолятинаҕа, “Ытык олоҥхоһут” түмсүү бэрэссэдээтэлэ Петр Тихоновка,

Олоҥхо ассоциациятын салайааччыта Феврония Шишигинаҕа өйдөбүнньүк бэлэхтэри туттарда.

Дьокуускай куорат, Амма улууһун “Арчы” дьиэлэрэ, Таатта “Арылы кустук” түмсүүтэ, Уус Алдан, Чурапчы улуустарын “Олоҥхо” дьиэлэрэ, Уус Алдан улууһун Түүлээх сэлиэнньэтин уһуйаана “Олоҥхо эйгэтэ – оҕо оонньуутугар” диэн оҕолорго аналлаах сахалыы куукулалары бэлэх туттулар.

Мэҥэ Хаҥалас “Олоҥхо” дьиэтигэр Саҥа дьыллааҕы көрсүһүүгэ мустубут ыалдьыттары Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин уонна наукатын миниистирин бастакы солбуйааччыта Феодосия Габышева, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Олоҥхо ассоциациятын салайааччыта Феврония Шишигина, суруйааччы Дмитрий Наумов, филологическай наука доктора, профессор Василий Илларионов, Мэҥэ Хаҥалас улууһун депутаттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин музыкатын уонна фольклорун музейын дириэктэрэ Аиза Решетникова, “Ыччат олоҥхоһут” түмсүү бэрэссэдээтэлэ Юрий Борисов эҕэрдэлээтилэр.

Дьокуускай куораттан, Уус Алдантан, Мэҥэ Хаҥаластан, Амматтан, Чурапчыттан, Тааттаттан кэлбит ыалдьыттар эҕэрдэ үтүмэнин, алгыс үтүөтүн эттилэр, олоҥхолортон быһа тардыылары толорон, тойуктаан, чабырҕахтаан дьон санаатын өрө көтөхтүлэр.

***

Ил Түмэн пресс-сулууспата