Хаҥалас көмүс күһүнэ – 2019

Олохтоох ас-үөл бырагыраамматын быһаарыыга боччумнаах миэстэни, быйаҥнаах бааһыналарбытыттан, иитэр сүөһүбүттэн-сылгыбытыттан ылыллар-оҥоһуллар бородууксуйалар ылаллар. Балаҕан ыйын 27 күнүгэр, «Хаҥалас   көмүс күһүнэ -2019» быыстапка-дьаарбаҥка, тыа хаһаайыстыбаларын оҥорон таһаарааччыларын уонна «Күһүҥҥү фантазия» талба талааннаахтар быыстапкалара, улууспут кэрэ айылҕалаах сиригэр Орто Дойду зоопааркатын утары тэрилиннэ. Манна 30-тан тахса улахан уонна кыра хаһаайыстыбалар кыттыыны ыллылар. Бу күн, Покровскай к. автовокзалыттан автобус сырыыта олохтонно.

Тэрээһини үөрүүлээх арыйыыга, улууспут баһылыга Гаврил Алексеев Саха өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннаһын күнүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлээтэ уонна дьаарбаҥка ситиһиилээхтик барарыгар баҕарда. Салгыы, «Хаҥалас  күһүнэ» быыстапка-дьаарбаҥка сылын ахсын манна, Орто дойдуга ыытыллар буолуо диэн, дьон-сэргэ иннигэр эттэ.

Быыстапка –дьаарбаҥка атыылыыр сирдэригэр  оҕуруот аһын арааһа, эт-үүт астар, чэй, мүөт, эмтээх үүнээйилэр о.д.а хоточчу, дэлэйдик  тардыллыбыттар. Сири кытта үлэлээччилэр, сүөһүнү-сылгыны иитээччилэр, ас бородууксуйатын оҥорооччулар үлэлэрин түмүгүн көрөр, атыылара-эргиэннэрэ табылыннаҕына үптэнэр-харчыланар  күннэрэ. Атыылаһааччы дьон,  сарсыардаттан элбэх буолла. Тыа хаһаайыстыбатын департаменын салайааччыта Вячеслав Владимиров тэрээһин туһунан бу курдук билиһиннэрдэ:

– Бу быыстапка-дьаарбаҥкабытын, Сахабыт сиригэр судаарыстыбаннас күнүгэр уонна Сомоҕолоһуу сылыгар анааммыт тэрийдибит.  Аан-бастакытын Эркээни хочотун ортотугар турар Орто дойдуга оҥордубут. Мантан чугас нэһилиэктэр бааллар, «Умнас» айан суола ааһар, онон табыгастаах. Быйылгы тэрээһиммитигэр улууспут табаары оҥорон таһаарааччылара бары кэриэтэ, ол иһигэр улахан хаһаайыстыбаларбыт “Бөртө -Ас” (А.В. Павлов),  “Хаҥалас -Ас” ТХПК (дириэктэр В.И. Иванов) уонна “Самартай” ТХПК (дириэктэр Е.В. Аммосов)  кэллилэр. Кинилэр бэйэлэрин оҥорон таһаарбыт бородууксуйаларын атыыга таһаардылар. Итини сэргэ, Сиинэ, Улахан-Аан, Өктөм уонна II Дьөппөн агрооскуолалара бааллар. Дьаарбаҥкабытыгар өссө ынах сүөһү, сылгы, коза, кролик, көтөр кус-хаас  быыстапкалара көрүүгэ турдулар.

Сахабыт сиригэр саха, саха буолбут эмтээх утаҕын кымыһы оҥоруунан идэтийэн дьарыктанар, Өктөм нэһилиэгиттэн “Улахан Алаас” бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта, улууспутугар соҕотох биэ ыаччы М.П. Лиханов дьаарбаҥкаҕа кытта сылдьар, үлэтин  туһунан маннык эттэ:

– Мин, 1990-с сыллартан бааһынай хаһаайыстыба буолбутум. 2007 сылтан биэ ыаһынынан күн бүгүнүгэр диэри кыһыннары-сайыннары үлэлэһэбин. Билигин 15  ыанар биэлээхпин, уопсайынан 50- ча төбөлөөхпүн. Уолбунаан Антоннуун  иккиэн көрөбүт-истэбит. Бу үлэбит таһынан хортуоппуй, күөх маасса эбиэс үүннэрэбит. Биэ ыаһына олус үлэлээх, ылбычча киһи сыстыбат үлэтэ. Сарсыарда алта чаастан, киэһэ аҕыс чааска диэри сылгы турар сиригэр далга-күрүөҕэ баар буолуоххун наада. Ынах үүтэ – тылыгар дииллэрин курдук эмиэ, биэ үүтэ – тылыгар. Ол эбэтэр хайдах аһатаргыттан, көрөргүттэн-истэргиттэн үүтэ олус тутулуктаах.  XXI үйэҕэ илиибитинэн ыы сылдьабыт, ыыр аппараакка көһүөхпүтүн баҕарабыт. Омук сириттэн, Турцияттан ыыр аппарааты сакаастаабытым. Сахабыт сиригэр кымысчыт уопсайа уонча киһи баар, онтон кыһыннары –сайыннары ыаччы П.П. Васильевтыын – Кымыс Байбаллыын иккиэбит, -диир Марк Прокопьевич.

Улууспут агрохайысхалаах оскуолалара Сиинэттэн, Улахан Аантан, Өктөмтөн уонна II Дьөппөнтөн олус бэркэ тэринэн кэлбиттэр. Киһи хараҕар тута быраҕыллар, бэйэлэрэ оҥорбут суулаах, ойуулаах чэйдэрин  хас да көрүҥнэрэ , анал тэрилинэн салапааҥҥа сууламмыт оҕуруот астарын арааһын о.д.а  киэҥ көрдөрүүгэ туруорбут II Дьөппөн агрооскуола павильонугар маастар Н.Е. Ефимованы көрүстүм:

– Үүнээйибитин оскуола иһинэн учаастакка уонна «Сайдыы» ТХПК бааһынатыгар кыттыһан ыһабыт. Онон хортуоппуй, хаппыыста, моркуоп, сүбүөкүлэ, укуруоп, оҕурсуу, помидор, перец курдук көрүҥнэри барытын олордобут.  Сылын аайы оскуола оҕолоругар, үөрэтэр производственнай  биригээдэ уонна үлэ лааҕырын тэрийэн үлэлэтэбит. Маны таһынан, Нуочаха диэн сиргэ, экологическай лааҕырдаахпыт, онно эмтээх оттору хомуйуунан дьарыктаммыппыт 20 сыл буолла. Сахабыт сиригэр чэйи оҥоруунан дьарыктанар, биһиги оскуолабытыгар үөрэммит биллэр урбаанньыт Ньургуйаана Заморщикова оскуолабыт сиригэр сыах арыйбыта. Онно оҕолорбут үлэлэһэллэр. Уопсайынан бэйэ оҥорор бородууксуйабыт элбээн иһэр,- диэн санаатын үллэһиннэ  Надежда Егоровна

Дьаарбаҥкаҕа дьон болҕомтотун хаас икки, кус үс көрүҥүн, козалары, кроликтары, мүөттээх тигээйилэри, убаһаны иитэр Өктөм олохтоохторугар тоҕус оҕолоох Ксенофонтовтарга дьон тоҕуоруһа мустан көрөр-истэр, туоһулаһар-сүбэлэһэр. Ыал аҕа баһылыга Владислав Владимирович  Ксенофонтов оҕону үлэнэн иитии туһунан санаатын үллэһиннэ:

–  Бэйэбит икки кыыстаахпыт уонна сэттэ иитэ ылбыт оҕолордоохпут. Иитэ ылбыт оҕолорбутуттан саамай кырабыт биэс саастаах. Онтон саамай аҕа саастаах уолбут IX кылааска үөрэнэр.  Оҕо киһи быһыытынан үлэһит, сүрэхтээх буолуутугар уһуйабыт, тустаах үлэлээх буолуохтаахтар, ол иһин сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри бэйэлэрэ туспа дьарыктаахтар. Ол иһин ким кус, ким хаас аһатар, онтулара улахан бириэмэни ылбат. Оҕо-оҕо курдук, оонньуу-мэниктии таарыйа ааһан иһэн толороллор. Итини сэргэ, балыстарын-бырааттарын көрүүгэ-истиигэ, көтөрдөрү, сүөһүнү көрүүгэ кытыннарабыт, оҕуруот үлэтигэр көмөлөһүннэрэбит. Оҕолорбутун бэйэлэрин кыахтарын иһинэн, тиэргэн быйаҥын ылыыга, олоҕу-дьаһаҕы оҥостууга  дьоҕурдарын сайыннарабыт. Оҕолорбут үөрэхтэрэ үчүгэй оскуолаҕа да, дьиэлэригэр да бириэмэлэрин олус туһалаахтык атаараллар, – диэн оҕону үлэнэн иитиигэ санаатын эттэ.

Сүрүн тэрийээччилэр, улуус тыатын хаһаайыстыбатын департаменын түмсүүлээх үлэһиттэрэ,  араас сонун куонкурустары ыыттылар. Онно, «Сүүнэ улахан оҕуруот аһа» номинация кыайыылаахтарынан 30 кг ыйааһыннаах тыкваны үүннэрбит Елена Ефимова (Өктөм олохтооҕо), бөдөҥ  хаппыысталаах – Мария Винокурова (Ой с.) уонна  улахан кабачоктаах – II Дьөппөн агрооскуолата (маастар Н.Е. Ефимова) ааттаннылар. Онтон, «Бастыҥ оҥорон таһаарааччы» үрдүк аатын «Бөртө – Ас» ТХПК (дириэктэр А.В. Павлов), “Атыылаһааччы талан ылыыта ” номинация «Хахсык» ТХПК (бэрэссэдээтэл Т.А. Осипова) тигистэ.

Тэрээһин түмүгэр, 1000 солкуобайтан ордук сууммаҕа ас атыыласпыт дьон, үөрэ-көтө «Идэһэ- 2019», «Хахсык» ТХПК (бэрэссэдээтэл Т.А. Осипова) туруорбут сүрүн бирииһигэр, күөх сайын барахсан мэччирэҥэр төлөһүйэ уойбут, икки саастаах борооскуну уонна дьаарбаҥка кыттыылаахтара олохтообут, иһиттээх сүөгэйтэн саҕалаан, куулунан хаппыыста, эбиэс бириистэрдээх  сүүйүүлээх лотореяҕа кытыннылар. Сүрүн бирииһи борооскуну баартаах, тарбаҕар талааннаах “Нөмүгү нэһилиэгэ” муниципальнай тэриллии исписэлииһэ Наталья Посельская сүүйдэ.  Кыһыҥҥы идэһэтин булунан, дьиэтээҕи ас-үөл бырагыраамматын быһаарда.

Быыстапка –дьаарбаҥка былаһын тухары нэһилиэктэр көхтөөх олохтоохторо, талааннаах ырыаһыттара,  үҥкүүһүттэрэ «Хаҥалас   көмүс күһүнэ -2019» быыстапка-дьаарбаҥка кыттыылаахтарыгар, атыылаһааччыларыгар уонна ыалдьыттарыгар тохтоло суох бииртэн-биир тахсан, ырыанан-тойугунан эҕэрдэлээтилэр. Маны, улуустааҕы култуура уонна духуобунай сайдыы салаата (салайааччы Громова С.В.) кыайа-хото тутан тэрийбит.  Улууспут  өҥ буоругар,  бэйэбит айылҕабытыгар үүммүт оҕуруот аһа, иҥэмтэлээх үүнээйитинэн аһылыктаммыт ынах, сылгы сүөһүлэрбит эттэрэ-үүттэрэ уонна  онтон оҥоһуллубут ас  арааһа бу күн атыыга хамаҕатык барда.

***

Уйбаан УЙГУУРАП,

ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ.

Источник: Пресс-служба Министерства сельского хозяйства РС(Я)