Егор Борисов 65 сааһын көрсө

Күндү Сахам Сирин олохтоохторо!

Атырдьах ыйын 15 күнүгэр Саха Республикатын Бастакы Ил Дархана Егор Афанасьевич Борисов төрөөбүт күнэ – 65 сааһын туолар. Егор Афанасьевич олоҕун туһунан үгүстэр билэҕит,кини туһунан суруйуу элбэх.  Аҕата эрдэ өлөн ийэтигэр көмө буолан оҕо эрдэҕиттэн үлэлээн, дьиэтигэр көмө киһитэ буолан кыра үлэттэн саҕалаан республика салайааччытыгар тиийэ үүммүтэ. Кини ситиһиитэ – бэйэтэ үлэлээн тахсыбыт киһинэн дьон-сэргэ билинэр.

Егор Афанасьевич Республиканы салайан кэлбит кэмнэригэр,  киэҥ далааһыннаах үлэ-хамнас тэриллэн Сахабыт Сиригэр, олохтоох омуктар түптээн олорор бөһүөлэктэрэ биир да сабыллыбатахтара. Төптөрүтүн – нэһилиэктэрбит күүскэ сайдыбыттарын, соҕуруу сылдьыбыт дьон тэҥнээн көрөннөр, биһи сайдыылаахтык олорор эбиппит диэн бэлиэтииллэрин элбэхтэ астына истэн турабын. Республикабыт бастакы Президиэнэ Михаил Ефимович Николаев, иккис Президиэнэ Вячеслав Анатольевич Штыров үлэлэрин салҕаан, ситимнээх үлэтин түмүгэр, элбэх ситиһии кэлбитэ уонна инники сайдыыга олук ууруллубута.

Бүгүн мин Саха Республикатын тыатын сирин биэс сыллах кэлимник сайдыытын (Пятилетка устойчивого развития села 2014-2018 г.)туһунан суруйуом.

Аҕам саастаах дьон өйдүүргүт буолуо Союз кэмигэр сайдыы торума биэс сылынан ылыллан, үлэ-хамнас ситиһиилээхтик барар этэ. Ол курдук киһи былааннаахтык үлэлииригэр биэс сылынан сайдыы торума ылыллара сеп дии саныыбын.

2013 сыл атырдьах ыйын 16 күнүгэр 2209 №  Республика Президиэнин Ыйааҕа “О комплексных мерах по устойчивому развитию села в Республике Саха (Якутия)” (өйдөнөр гына нууччалыы суруйдум) тахсан турар. Бу биэс сыллаах барыл сүрүн сыала соруга – тыа сиригэр олох таһымын үрдэтии, саҥа таһымҥа таһаарыы, дьон тыа сиригэр олохсуйуутун уонна үөрэхтэрин бүтэрбит ыччаттары тыа сиригэр үлэлэтэ таһаарыы буолар.

Бастаан барыл 46 хайысханан былааннаммыта 14 ситэриилээх былаас органнарынан нөҥүө. Биэс сыл устата  5 уларыйыы киирэ сылдьыбыта.

Бу үлэ-хамнас сүрүннээччитэ – Саха Республикатын экономикаҕа министерствота буолбута. Бу сылларга тыа сиригэр сылдьыбыт Правительство сыллааҕы үлэтин отчуотугар ыытыллыбыт үлэлэри сырдатыы үлэтэ эмиэ барбыта.

Биэс сыллаах программа сүнньүнэн сыалын соругун ситиспитэ диэн бэлиэтиибит.

1 салаа – Тыа хаһаайыстыбата кэлимник сайдыыта

 Манна 54 көрүҥүнэн 22,2 млрд көрүллэн үлэ-хамнас тэриллибитэ (тыа хаһаайыстыбатыгар сайдыы өттө киирэн турар).

-1,2 млрд үп 613 саҕалааччы бааһынай хаһаайыстыбаларга грант быһыытынан бэриллибитэ. Билэргит курдук 90-с сылларга тэриллибит бастакы бааһынай хаһаайыстыбалар сааһыраннар үлэ тэтимэ бытаарыы баара, ону өйдөөн бүтүн Россия үрдүнэн саҥа хамсааһын тэриллэн Саха Сирэ үс бастыҥ субьект ахсааныгар киирэн федеральнай бюджеттан үгүөрү үбү ылан саҥа кэм бааһынай хаһаайыстыбаларын тэрийбиппит.

-инвестиционнай программа нөҥүө 25 саҥа механизированнай фермалар тутуллубуттара – 403,7 мөлүйүөн сууммаҕа.

-тыа хаһаайыстыбатын производственнай тэрилтэлэрэ туруктаах буолаларын туһугар чэбдигирдии программа киирбитэ уонна 214 хаһаайыстыба (ол иһигэр 28 бааһынай хаһаайыстыба) сайдыытыгар 1,1 млрд солкуобай үбүлэммитэ.

-45 тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кооперативтара грант быһыытынан сайдыыларыгар 465,4 мөлүйүөн үбү туһаммыттара.

-таба хаһаайыстыбаларыгар анаан 5 модульнай убойнай цехтар атыылаһыллан туруоруллубуттара (43,9 мөлүйүөннээх) уонна дьиэ табатын ыырдарыгар 25 дьиэ тутуллубута (24,3мөлүйүөннээх).

-2016-2017 сыллар түмүктэринэн бастыҥ үлэлээх – 40 муниципальнай тэриллиилэр 3,0 мөлүйүөннээх грант ылары ситиспиттэрэ.

         2 салаа – Тыа сиригэр социальнай уонна инженернай ситимнэри тутуу

Бу хайысханан 50,5 млрд солкуобайга 110 обьект тутуллуллара ситиһиллибитэ.

-5 сыл устатыгар саҥа 49 оскуола, 91 оҕо уһуйааннара, 35 культура обьектара, 18 элбэх функциялаах кииннэр, 14 физкультура уонна спорт обьектара уонна 22 биэлсэр-акушер дьиэлэрэ тутуллубуттара.

– 5 сыл устата тыа сиригэр 763.9 тыһыынча м2 иэннээх дьиэлэр тутуллубуттара (ортотунан сылга 152,8 тыһыынча м2), ол эбэтэр 2010 сылы (96,3 тыһыынча м2)тэҥнээн көрдөххө 1,6 төгүл элбэхдьиэ тыа сиригэр тутуллара ситиһилиннэ.

– Мин Сахам Сирэ 21 үйэҕэ (Үтүө Дьыала) чэрчитинэн 2 уонна 4 квартиралаах 428 уопсай дьиэлэр (300,0 мөлүйүөн сууммалаах) тыа сиригэр тутуллан үлэҕэ киирэн, саҥа үлэлии тиийбит специалистарга улахан көмө буолбутун бэлиэтиир тоҕоостоох.

-11 бөһүөлэктэргэ гаас күөх төлөнө киирэрэ ситиһиллибитэ, 131 саҥа котельнай тутуллубута уонна саҥардыллыбыта.

-6793 чааһынай ыал кииннэммит ититиллэр ситимҥэ холбоммута, уоттан оттууга (электроотопление) 4461 дьиэ холбоммута.

-248 км суол оҥоһуллубута, ол иһигэр 143.24 км республиканскай уонна 136,4 олохтоох суоллар тутуллубуттара. 433.5 км суол ремоннаммыта.

-6148  үрдүк уонна орто анал үөрэхтэри бутэрбит ыччаттар тыа сиригэр үлэлии барбыттара (былаантан 107,3%)

-5 сыл устатын тухары тыа сиригэр 792 аҕыйах дохуоттаах ыал, социальнай контракт баттаһары ситиһэн дохуоттарын хаҥатарга 152,3 мөлүйүөн солкуобай өйөбүл ылан тураллар.

-893 үлэтэ суохтар бэйэлэрин дьыалаларын тэринэллэригэр 825 мөлүйүөн үп көрүллэн турар.

-5 сыл устатын тухары 411 муниципальнай тэриллиилэр сайдыыларын программаларыгар 2,6 млрд солкуобай көрүллэн турар.

         3 салаа – Уопсай үп көрүллүүтэ

5 сыл устатын тухары 73 млрд солкуобай көрүллэн үлэ тэриллэн кэллэ, ол иһигэр федеральнай бюджеттан – 9,6 млрд солкуобай (13,2%), республика бюджетыттан 51,7 млрд солкуобай (71%), олохтоох бюджеттан – 1,8 млрд солкуобай (2,5%) уонна бюджеты таһынан – 9,6 млрд солкуобай (13,2%).

Биэс сыллаах программа үлэтин ситиһиитэ – тыа сиригэр дьон ахсаана эбиллиитэ буолар уонна үлэтэ суох дьон ахсаана аҕыйааһына буолар (аҥардас 9,9% 2016 сыллаахха эбит буолла5ына – 8,6% 2017 сылга дылы аччааһын улахан көрдөрүү).

Бу программа чэрчитинэн биир саҥа саҕалааһыны дьиэ-уот комунальнай хаһаайыстыба министерствота үс сыллаах тыа сирин бөһүөлэктэрин сайыннарыыгаыыппыт программата буолбута. Бөһүөлэктэр истэригэр уулусса уота, суоллар, оҕо площадкаларын, сквердар, тротуардар, сайыҥҥы уу ситимнэрэ, уопсай дьиэлэр тас өттүлэрин саҥардыы уонна да атын үлэлэр ыытыллыбыттара. Нэһилиэк баһылыктара балай эмэ күүскэ үлэлээн, үгус нэһилиэктэргэ сэргэхсийиини уонна хамсааһыны таһаарбыттара. Ол курдук үс сыл устата 2 миллиард 638 мөлүйүөн 480 тыһыынча көрүллэн 411 муниципальнай тэриллиилэргэ үлэ барбыта. 187 парка уонна сквер оҥоһуллубута, 644 оҕо уонна спортивнай площадкалар тутуллубуттара, 861 км бөһүөлэк иһинээҕи суоллар ремоннаннылар уонна тутуллунулар уонна 408 км уулусса уотунан сырдатыллыбыттара. Итини таһынан араас элбэх үлэлэр эмиэ барбыттара, олор истэригэр киин ититиллибит системаҕа чааһынай ыаллары холбооһун уонна кэтэх дьиэлэргэ благоустройство киллэрии бу сылларга сүрүн болҕомтоҕоууруллубута.

Ити курдук араас таһымнаах үлэ-хамнас тэриллэн нэһилиэктэр истэрэ-тастара киэргэйбиттэрэ, границалар саҥардыллан ыалдьыт дьон астына көрөр буолбуттара.

Егор Афанасьевич тыа сирин сайдыытыгар куруутун болҕомто ууран, бары нэһилиэктэринэн министерстволар уонна учреждениелар өттүлэриттэн анал куратордары сыһыаран нэһилиэк баһылыктарыгар улахан көмө буолбутун бэлиэтиир тоҕоостоох.

Бу сылларга тыа сиригэр олох-дьаһах тупсарын туһугар үгүс элбэх үлэ барбытыттан,биир программаны кылгастык сырдаттахха итинник.

Дойдубутун таптыахха, салайааччыларбытын убаастыахха, түмсүүлээх уонна биир сомоҕо буолан үлэлиэххэ – олохпут туруктаах буолуо!

***

Николай Ильич Петров Чурапчы,

атырдьах ыйын 14 күнэ 2019 сыл