Андрей Находкин: Дьоруой Федор Попов олоҕун толук уурбут сиригэр тоҕо нацизм төбөтүн хаттаан көтөхтө?

Улуу Кыайыы сыл-хонук ааһан истэҕин ахсын суолтата улаатан, оттон астыйбыт баттахтаах бэтэрээннэрбит кэккэлэрэ аҕыйаан иһэр. Уоттаах сэрии алдьархайа, сэрии сүлүһүннээх тыла хаарыйбатах сирэ Саха сиригэр хаалбатаҕа, оҕону-дьахтары да харыстаабатаҕа. Улуу Кыайыы ыччаты иитиигэ суолтата бүгүн тоҕо улаатта? Саха саллааттара олохторун толук ууран көмүскээбит сирдэригэр тоҕо нацизм идеологията хаттаан тилиннэ, Украина ыччатын өйө-санаата ытылынна? Бу туһунан  Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэми­тиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин санаатын үллэһиннэ.

– Патриотизм өйдөбүлэ биллэн турар, олус киэҥ, дириҥ силистээх-мутуктаах. Ол эрээри саамай чыпчаалыгар таптал уонна сыһыан тураллар дии саныыбын.
Оҕо дьиэ кэргэнигэр, төрөөбүт түөлбэтигэр, оскуолатыгар, саастыылаахтарын, биир дойдулаахтарын ортотугар тапталы, убаастабыллаах сыһыаны көрөн-истэн улаатарыттан улахан тутулуктаах. Ийэ дойдуга, төрөөбүт түөлбэҕэ сыһыан, патриотизм араскыта ити кэмҥэ оҕо өйүгэр-санаатыгар дириҥник иҥэр.

Бу уоттаах сэрии уораана Саха сиригэр биир да дьиэ кэргэни тумнубатаҕа. Аҕам аах бииргэ төрөөбүт улахан убайдара Петр Николаевич Находкин Аҕа дойду сэриитин  кыттыылааҕа, пулемётчик, уордьаннаах бэтэрээн, аҥаар хараҕыттан матан эргиллибитэ. Олохтон барыар диэри учуутал, оскуола дириэктэрэ этэ. Убайбыт уоттаах сэриини ааспыт фронтовик буолан элбэх ыччакка дьиҥ патриоттуу тыыны иҥэрбит учуутал буолар. Ийэм убайдара эмиэ кыргыһыы толоонугар охтубуттара. Мэҥэ-Хаҥалас оройуонуттан сэриигэ 3488 киһи ыҥырыллыбыта. Кинилэртэн сэрии толоонугар 1653 киһи охтубута. Тыылга сэрии сут-кураан сылларыгар хоргуйан, ыалдьан 3200 киһи өлбүтэ.

Эһиил Улуу Кыайыы 80 үбүлүөйдээх сылын көрсүөхпүт. Кыайыы суолтатын, төһөлөөх ыараханнык ситиһиллибитин туһунан кэлэр көлүөнэ ыччаппытыгар тиһигин быспакка өйдөтө, кэпсии сылдьыахтаахпыт. Көлүөнэттэн көлүөнэҕэ биэрэн иһэр саамай күндүбүт, Аҕа дойдуга бэриниилээх буолууга ыччаты иитэн-такайан таһаарар сүрүн суолбут – Улуу Кыайыы суолтатын тиэрдии.

Хомойуох иһин, саха ньургун уола Федор Попов  Днепры туораан, хорсун быһыыны оҥорбут сиригэр, 80-тан тахса сыл буолан баран, күн бүгүн нацизм хаттаан төбөтүн көтөҕөн эмиэ кырыктаах кыргыһыылар буола тураллар. Фашизмы букатыннаахтык уодьуганныыр, иккистээн хам баттыыр эппиэттээх кэмнэр кэллилэр дии саныыбын.

81 сыл анараа өттүгэр биир дойдулаахпыт, эдэркээн 21 эрэ саастаах Федор Попов 1943 сыл күһүнүгэр, байыаннай үөрэҕи ааһан, Украина Любеч куоратыгар тиийбитэ. Кини автоматчигынан сулууспалыыр 81-с стрелковай дивизиятын 467-с полкатыгар Днепр өрүһү туораан өстөөҕү тохтоторго бирикээс кэлбитэ. Алтынньы 3 күнүгэр өстөөх күүскэ атаакалаабыта. Днепри туораан иһэр ротаны уҥа биэрэккэ фашистар тоһуйан тураллара. Рядовой Попов Днепри бастакынан харбаан туораан, өстөөх траншеятыгар күүппэтэх өттүлэриттэн соһуччу киирэн уоту аспыта. Ботуруона, гранатата бүппүтүн кэнниттэн, илиинэн хапсыһыыга барыта 23 өстөөх саллаатын суох гыммыта, өстөөх траншеятын соҕотоҕун былдьаабыта. Федор ньиэмэстэр ручной пулеметтарынан уотун аһан, бэйэтин ротатыгар туоруур кыаҕы биэрбитэ. Докумуоннарга сурулларынан, бу хапсыһыыга кини 50-тан тахса өстөөх саллаатын суох оҥорбута.  Бу хапсыһыы кэнниттэн Белоруссия сиригэр Глушец дэриэбинэтигэр улаханнык бааһыран, 1943 сыл алтынньы 13 күнүгэр сырдык тыына быстыбыта. Федор Попов холобура суох хорсун быһыыта дизизия хамаандалыыр састаабын сөхтөрүөн сөхтөрбүтэ, оттон кини оччолорго баара-суоҕа 21 эрэ саастааҕа.

1944 сыл тохсунньу 15 күнүгэр Днепр өрүһү туорааһыҥҥа бойобуой сорудаҕы хорсуннук толорбутун, холобур буолар геройдуу быһыытын иһин, Ленин орденын уонна «Кыһыл көмүс сулус» мэтээли анаан туран, Советскай Союз Геройун аата иҥэриллибитэ (өлбүтүн кэннэ).

Мин тоҕо Федор Попов хорсун быһыытын бүгүн хаттаан аҕынным? Оччолорго 21 эрэ саастаах эдэркээн саха уола Украина сирин-уотун олоҕун толук ууран туран фашистартан көмүскээбит сиригэр 81 сыл буолан баран нацистар идеологиялара эмиэ тиллэн улахан утарыта турууга тиэрпитэ олус хомолтолоох уонна абалаах. Ол аата бу дойдуга ыччаты иитиигэ улахан суолта ууруллубатах, эһэлэрин, аҕаларын фашизмы утары охсуспут  холобурдара  умнуллан, история кырдьыктара туора сотуллан, аҕыйах кэм иһигэр нацизм хаттаан тиллиитигэр  тиэрдибитэ уонна кырыктаах утарыта турууну күөртээбитэ биһигини барыбытын толкуйдатыах тустаах. Кинилэр оҕону иитэр учебниктарыгар тиийэ Аҕа дойду улуу сэриитэ саҥаттан суруллан, сэбиэскэй норуот өстөөх буолан үөрэтиллэрэ  НАТО күөртээһининэн бырааттыы норуоттар утарыта турууларыгар тиэртэ. Европаҕа, Украинаҕа сэбиэскэй саллааттарга анаммыт памятниктары урусхаллааһын, Улуу Кыайыы күнүн туора сотуу – ханнык да сиэргэ баппат быһыы буолар.

Ама, Аан дойду үрдүнэн фашизм, неонацизм бүрүүкүүрүн, Арҕаа дойдулар курдук, сирэйэ-хараҕа суох токурутан сыаналааһынын биһиги ылыныахпыт дуо?! Боростуой Сэбиэскэй саллаат сатыы Европаны бүтүннүү тилийэ хаампытын, Берлин рейхстагын истиэнэтигэр нууччалыы буукубаларынан кини аата суруллубутун, Кыайыы былааҕын күөрэппитин умнуохпут дуо! Итини хайдах да умнарбыт, умуннарарбыт сатаммат! История кырдьыктарынан умнуу туохха тиэрдэрин, ол содулун  биһиги бары көрдүбүт.

Улуу Кыайыы 80 үбүлүөйдээх сылын көрсө биир дойдулаахпыт, сахалартан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Фёдор Кузьмич Попов сырдык аатын кэриэстээн эһиил өрөспүүбүлүкэбит киинигэр киниэхэ аналлаах болуоссат тутуллуоҕа, үбүлүөйдээх сылга боруонса пааматынньыга туруоҕа.

Онон бүгүн тыҥаан турар сүрүн сорукпут – Улуу Кыайыы хайдахтаах ыар сүтүгүнэн, сэбиэскэй норуот кыайыыга сүҥкэн дьулуурунан кэлбитин, историяны умнуу, фашизм алдьатыылаах идеологията туохха тиэрдиэн сөбүн олох холобурадыгар көрдөрөн саҥа көлүөнэ ыччаппытыгар иҥэрии уонна үйэтитии буолар.

***

Ил Түмэн пресс-сулууспата