Сэргэ

Эн-
Тыа устун
Намыһах сирдэри батан
Эрийэ-буруйа сүүрэр
Утаҕы ханнарар
Сөрүүн уулаах
Үрүйэҕин.
Мин-
Эйиэхэ ыксыыр
Сыккыспын.
Эн-
Ыксаабакка наҕыллык
Ыраах айаҥҥа
Туруммут,
Ходуһалары халаанныыр
Уйгуну-быйаҥы кэрэһэлиир
Үрэххин.
Мин-
Эйиэхэ сүүрэр
Үрүйэбин.
Эн-
Халлааҥҥа харбыаласпыт
Таас хайалары уҥуордуур,
Кэрэ, налыы кытыллардаах
Олох төрдө
Өрүскүн.
Мин-
Эйиэхэ туһэр
Үрэхпин.
Эн-
Куйаардыын ситимнээх
Уйаара-кэйээрэ биллибэт
Арыт сабыта биэрэр балкыырдаах,
Арыт күүгэн аллар бааллардаах,
Түгэҕэ суох далай дириҥ
Байҕалгын.
Мин-
Эйиэхэ устар
Өрүспүн.
Бэйэ-бэйэҕэ суурайсан
Бииргэлэһэн, булсуһан
Чэпчэкитик уйдаран
Туман буолан көтүөхпүт,
Халлаан урсун буламмыт
Уулаах былыкка кубулуйан
Илгэлээх ардах буолан
Сир утаҕын ханнарыахпыт,
Сыккыс буолан сырсыахпыт!

***

Биир сааскы чаҕылхай күн урут хаһан да сылдьыбатах сирбэр доҕотторбун кытары ньургуьун көрө диэн өрүс кытылын устун баран иһэн, былыргы өтөх онно баарыгар тиийэн кэллибит.

Кыра балаҕан онно талаҕынан, хатыҥнарынан үүнэн хаалан барбах оҥойон көстөр. Өйдөөн көрбөтөххө киһи былыргы өтөх баарын билиэ да суох этэ, ону сэргэ кыҥнайан турара биллэрэр. Син оттон былыргы да, аныгы да сэргэлэри көрдүм ини, көрбөтүм ини. Ол эрээри бу харааччы хаппыт, эмэҕирбит сэргэ тоҕо эрэ миигин уйадытта… Хайдах эрэ сылайбыт-санньыйбыт кырдьаҕас оҕонньорго ханыылыы санаатым.

Сэргэээ… Сэргэ, эн төһө да иҥнэйэн, эмэҕирэн да турдаргын, былыр үйэ бу өтөххө дьон олорон ааспытын кэрэһэлиир тыыннаах туоһута буоллаҕыҥ. Эйигин чочуйбут күүстээх, чэрдээх илии сылааһын иҥэрбит, үйэни унуордатар уһун тыыннаабыт ол уус киһи билигин суох. Суохтар эйиэхэ баайыллан чэгиэн кырыскын быһыта үктээбит хаҥыл аттар. Оттон эн ол урукку олоххун арыт-ардыгар түүл гынан түһээҥҥин соһуйан уһуктаҕын. Ол түүлгэр тэлгэһэ иһигэр олох күөстүү оргуйар. Ыт үрүүтэ, ынах маҥырааһына, оҕо күлүүтэ, кыыс ырыата… Оттон билигин эн бу өтөх соҕотох иччитэ буолаҥҥын тыалы-кууһу түөскүнэн хайытан, хаары-самыыры иҥэринэн, өрүс сииктээх салгыныттан, кун сыралҕаныттан, тоһуттар тымныыттан хатыччы хатан турдаргын да, баҕар, ыраахтан айаннаан иһэр аттаах киһи таарыйан, атын сынньатан ааһыа диэн ыраах-ыраах өрүс уҥуорун одуулаан күүтэн кыҥнайан турар курдуккун…

Кэм-кэрдии харыстаабакка хаалларбыт хайыта тыыппыт дириҥ суолларын имэрийэн көрөбүн, иэдэспинэн эйиэхэ сыстабын… сылааскын… тыыннааххын… Хайдах эрэ олус аһына санаатым, бу үйэлэри ситимниир тулаайахсыйбыт, сылайбыт, санньыарбыт Сэргэни…

***

Алгыска туттуллар
Алаадьы сыттаах аптаах тылы
Ампаарым аанын арыйан
Анаан туран көрдөөтүм.
Киһи сүрэҕин чаалытар
Сыалаах-арыылаах сытыы тылы
Сыарҕа муҥунан сыыс тылтан
Сорунан туран сонордоотум.
Хаарыаннаахай кэрэ тылбын
Хаһан эрэ туттуом диэн
Хааһахха укпут хаһааспын
Хантан даҕаны булбатым.
Сыымайдаабыт тылларбын
Биир-биир ылан тыытабын,
Амсайабын, сыттыыбын,
Сиидэлиибин, сирэбин.
Сарсыардаттан санаабыт
Сорукпун сатаан сиппэккэ
Сүппүт тылбын булбакка
Суорҕан иһигэр кирийдим.

****

Тулаайахтык ааһаллар дьылҕабар дьыллар,
Миигин тулалыыллар уу-чуумпу, чункук кэмнэр…

Эн биһикки дьыбардаах доҕорбут
Ааспыта дии, сулуһуом, кыһыммыт,
Эн кэлбэтэҕиҥ.

Онтон мин-
Чысхаантан саһыахтаах этим дии,
Эн кэтит бэйэҕин кууһаммын.
Намыын хаар иэдэскэр уулларын
Ууруохтаах этим дии нарыннык.
Эн биһикки сайаҕас дьүөгэбит
Ааспыта дии, чыычааҕыам, сааспыт.
Эн кэлбэтэҕиҥ.

Онтон мин-
Муус устарын, ньургуьун тылларын
Эн хараҕыҥ уотугар көрүөхтээх этим дии.
Эн таптыыр, харыстыыр иэйиигиттэн
Тыллыахтаах этим дии саастыы.

Эн биһиги күөх уйабыт
Ааспыта дии, сэгэриэм, сайыммыт.
Эн эмиэ булбатыҥ дии миигин-
Мичилийэ үөрэн, сырдаан
Уумматыҥ ытыскар дьэдьэни,
Сибэкки быыһынан дьолу сэтиилээн
Сүүрбэтибит мүөттээх салгыҥҥа уйдаран.

Эн биһиги көмүс дьолбут
Ааһан эрэр дии, догоччугуом, күһүммүт.
Дууһам туоххаһыйарын истэҥҥин
Булан кэлиий түргэнник.
Бу чуҥкук чуумпу олохпуттан
Былдьаан суктэн илдьиэҥ этэ
Дьол сиригэр,
Баар буолуохтаах оҕобутугар.
Онтон мин эйигин күүтэрбэр
Соҕотох аһартыам
Кыһыннарбытын, Саастарбытын, Сайыннарбытын
Уонна оргууй кэхтиэм Күһүммүтүнүүн…

***

Кыл Суһума.