Хакердар

Айан аргыстаах, суол доҕордоох. Син балайда ыраах айанныыр дьон быһыытынан суолбутун сэргэхситэрдии оҥостон айах аһыллыыта диэн күннээҕини, дьиэ эргини сэлэстибит. Иккиэн ханна, туохха барарбытын бу диэн чопчу билбэппит. Кини да токкоолоһон ыйыта сатаабат, мин да ыҥырбыттарын хоту баран иһэр буолан төбөбүн сынньа сатаабаппын. Көстөн иһиэ.

Эбэ туран айан-сырыы быыстала суох. Дэхсилэммит суол кытыытынан дохсун сүүрүк чэҥ мууһунан бохсуллуон иннинэ өрүтэ мөҕөн кыдьымаҕы тоҕута быраҕаттаабыт өрөҕөтө-уорҕата кыһыҥҥы кылгас күн сырдыгар эмискэ кылааннанан чаҕылыйан элэс гынан ааһар. Кэпсэтиибит айылҕабыт уратытыттан саҕаланан айылҕалаах дьоҥҥо  тиийдэ.

-Олоххо туох да соһуччу, эмискэ буолбат. Барыахтаах сиргэр бараҕын, көрсүөхтээх дьоҥҥун көрсөҕүн, төрүөхтээх сиргэр төрүүгүн. Бу айанныахтаах сирбитигэр иккиэн баран иһэбит, көрсүөхтээх киһибитин көрсөөрү. Барыта эрдэ программаҕа тиһиллэн турар.

-Матрицаҕа, компьютернай симуляцияҕа олоробут диэри гынаҕын?

-Өбүгэлэрбит киһи төрүүрүгэр дьылҕата суруллан орто дойдуга түһэр дииллэрэ дии. Программата номнуо суруллан турар. Ойууттар, удаҕаттар диэн, билиҥҥилии эттэххэ, хакердар буоллаҕа. Былыр үөрэх, сибээс, суол-иис сайдыбатах кэмигэр уонна эрдэ туох буоларын кинилэр хантан билиэх этилэрэй? Кыыран – турукка киирэн, хас да үйэ, дьон дьылҕатын нөҥүөлээн, аныгылыы эттэххэ, олох (оонньуу) хас да таһымын (уровеньын) төлө көтөн тахсан киирэн көрөн-истэн кэлэллэр буоллаҕа.

-Хакердаан диэ…

-Оннук. Ньыыкан ойуун аан дойду тутулун уларытарга аҕыйах күлүүс тылы билиэххэ наада диир үһү. Кини оннук тылтан үһү-хаһы билэбин, барытын ким да билбэт, биллэҕинэ сэрэхтээх диирэ эбит.

-Логин, пароль диэбит курдук?

-Холобур, ол логины, парольу – ойууттарга, удаҕаттарга биэрэллэр, дьон олоҕун программатын бэрээдэктээн – настройкалаан, дөрүн-дөрүн вирустан ыраастаан биэрэргэ анаан.

-Системнай администратордар оруолун толороллор эбит, ол эрэн толору доступ “сисадминнарга” биэрбэттэр?

-Биэрбэттэр буоллаҕа, аны туох баар глобальнай программаны уларытан кэбиһиэхтэрэ дии.

Күлсэбит.

-Сөп. Оттон киһи?

-Киһи… Флешка баар дии, араас памятьтаах – 16, 32, 64 ГБ эҥин диэн. Киһи флешка курдук араастаах, кыаҕын таһынан “өйү” иҥэринэр кыаҕа суох.

-Оннооҕор хара тыа маһа араастаах – хайата эрэ намыһах, хайата эрэ үрдүк…

-Ол гынан баран ноолоох, сорох киһи аныгыс таһымҥа – уровеньҥа таҕыстаҕына эбии “өйүн” кэҥэттиэн сөп. Оннук кыах эмиэ биэрэллэр. Саха итэҕэлигэр да этиллэр буолбат дуо, киһи 9-12 таһымҥа диэри сайдыан сөп диэн.

-Даа… флешкам памятьа оҥоһуллуоҕуттан кыра – ычам кыра буоллаҕына улаатара, кэҥиирэ уустук эбит.

-Өйдөммөт киһи өйдөммөт эбээт. Олоххо көстөр дии. Ол кини буруйа буолбатах буоллаҕа. Биир өттүнэн өй үөрэҕинэн кэмнэммэт буоллаҕа. Ким эрэ оскуола үөрэҕин ылыммат, ол оннугар олох муудараһын түргэнник ылынар.

-Айыллыыта, анабыла тус-туһунан буолуон сөп диэ.

-Оннук.

-“Логин-пароль” диир буоллахха, тылынынан (заговор) эмтиир эмээхситтэр…

-Кинилэргэ кыра ыарыылары эмтиир күлүүс тылы биэрэллэрэ буолуо.

-Олох Илон Маск курдук толкуйдаан таһаардыбыт дии?

-Тоҕо? (Күлэр).

-Кини эмиэ компьютернай симуляцияҕа олоробут, киһи-аймах компьютер оонньуутун курдук персонажтар холбоһуктара диир дии. Матрица иһигэр саҥаттан саҥа матрица айыахха наада, оннук гымматахпытына тиһэх уровеньҥа тиийэн баран  киһи-аймах “game over” буолуоҕа диэн.

-Кырдьыга оннук буоларыгар тиийэр.

-Һэ-һэ.

Тиһэх уһугар, айаммыт суола эрдэ программаламмытынан буолуо, дьэ суолга ырытыспыт “хакербытыгар” тиэрдэн аҕалла. Хакербыт олохпут түһүүтүн-тахсыытын лабыгыраччы ааҕан биэрдэ. Сорох файлга киирбэтэ дуу, киллэрбэтилэр дуу быһыылаах – эппэтэ, саараҥнаата.

Онон оннук. “Олох – оонньуу” диир буоллахтарына, дьиҥ бэйэбит ханна баарбыт эбитэ буолла. Олох да суохпут эбитэ дуу?

***

Туйаара НУТЧИНА.