Бэс Күөл олохтоохторо, дьиэҕит тутуутун булгуччу хонтуруоллааҥ!

Горнай улууһун Бэс Күөлүн олохтоохторугар правительство биир уопсай хотоҥҥо сүөһүлэригитин тутуҥ диэн этии киллэрбитин улаханнык сөбүлээбэтэхтэр. Ол туһунан “Талакан” компания салайааччытын Василий Николаев көрсүһүүтүттэн суруллубут ыстатыйаттан аахтым.

Итинтэн сиэттэрэн бэс күөллэргэ сүбэ-соргу быһыытынан санаабын этиэхпин баҕарабын.

Уокка хаһаайыстыбаларын былдьаппыт дьон баһаарга хайдах-туох быһыы-майгы тахсыбытын, уоту умулларыыга элбэх сыыһа-халты тахсыбытын эппиттэр. Былаас өттүттэн көмө оҥоруохпут диэн эрэннэрбиттэр эрээри, тойоттор сорох быһаарыыларын олох утарбыттар.

Холобур, сүөһүлэргитигэр анаан биир хотону тутабыт диэбиттэр. Ким ыраах олорор, кыһыҥҥы бытархан тымныыга күҥҥэ хаста да ол “биир хотоҥҥо” хайдах да тиэстэр кыаҕа суох. Ити бастакытынан.

Иккиһинэн, ким эрэ сүөһүтэ элбэх, кимиэнэ эрэ аҕыйах. Ким эрэ эдэр, кыанар-хотунар, ким эрэ кырдьар, кыаммат. Хайдах бары биир хотоҥҥо сүөһүбүтүн тутуохпутуй?! Аны дьону хамнастаан тутарга ким эрэ кыаныа, ким эрэ кыаныа суоҕа. Олох сатамньыта суох быһаарыы. Тыаҕа үйэ саас тухары сүөһү көрөн олорбут дьон итини билэр буоллахтара тугун-ханныгын. Онон кинилэр этиилэрин былаас долоҕойугар тохтотуох тустаах. Ол тойон дуу, хотун дуу сиэбиттэн барар харчыга туппаттар – бюджет, ол аата норуот харчытыгар туталлар. Онон тута сорунан баран киһилии тутуохтаахтар, хоромньуну толору уйунабыт диир буоллахтарына ТОЛОРУ уйунуохтаахтар.

Аны көрсүһүүгэ олорор дьиэ тутуутун хаачыстыбата улахан дьүүллэһиини таһаарбыт. Ити саамай сөп. Урут 2007 сыллаахха Өлүөхүмэҕэ Кыыллаах Арыыны Даппарайга көһөрөллөрүгэр 6х7 дьиэни 900 тыһыынчаттан тахса суумаҕа тутан тураллар. Бастаан аҕыйах дьиэни 450-600 тыһыынчаҕа тутан баран, кэлиҥҥилэрин 1 мөлүйүөн кэриэтэ диэн сыана быһан тураллар.

2007 сыллаахха күүлэтэ да суох дьоҕус дьиэ хайдах да 1 мөлүйүөн буолар кыаҕа суоҕа. Өскөтүн ол саҕана стеклопакет түннүк иһэ үлүннэҕинэ 20 тыһыынча солкуобай эбит буоллаҕына, Кыыллаахха 60 тыһыынча буолан дарбайан кэлбитэ.

Кыыллаах көһөрүүтүгэр Матвей Евсеев (“Анаабыр алмаастара”), Василий Грабцевич (зампред), Вячеслав Штыров (президент) дьэ күннээбиттэрэ. Бюджет күрүөтэ суох хаһаатыгар дьэ күөлэһийии! Сорох Кыыллаах Арыы олохтоохторо билигин даҕаны ол дьиэлэрин толору төлүү иликтэр. Оччолорго 70%-нын республика бюджета уйуммута, 30%-нын бэйэлэрэ үүт харчытынан төлүөхтээхтэрэ. Ону сорохтор сүөһүлэрин эспит дьыалалара буоллаҕа, ханнааҕы үүттэринэн сабыахтарай?

Итини таһынан “бюджет суотугар” диэн өйдөбүл, сыаналааҕын таһынан  – “халтуура” диэн өйдөбүлү кытары дьүөрэлэһэр.  Ол баар, мэлдьэһиллибэт. Кыыллаахтар дьиэ тутуллан бүппүтүн кэннэ киирэн баран онон үрэр, манан чараас, манан сытыйбыт, итинэн ханньайбыт, бу сыыһа, ити халтуура диэн айдаарбыттара. Ол сахха бассаап суох буолан айдаан улаханнык тэнийбэтэҕэ.  Ол иһин бэс күөллэр тутуу саҕаланна да, биригээдэлэр дьиэни хайдах туталларын булгуччу хонтуруоллуохтарын наада. Сыыһа-халты таҕыста да хаартыскалаан, видеолаан тута көннөрөллөрүн курдук туруорсуохтааххыт. Сөбүлэспэтэхтэринэ – социальнай ситимҥэ ыһан кэбиһиҥ. Ханна хас розетка, уот холбуур-араарар выключатель туруоҕуттан саҕалаан,  хас хоско хас лаампа туруораргытыгар, ааныгар тиийэ эрдэттэн быһаарсыахтааххыт.

Аны Саха сирин кыһынын тымныыта, тыыла-кууһа баһаамын быһыытынан дьиэ хайаан да күүлэлэниэхтээх (тэрээсэ). “Кэлин бэйэҕит да оҥостооруҥ, хаччы көрүллүө”, – диэҥҥэ киирэн биэрбэт курдук. Итини эмиэ эрдэтинэ туруорсан, учуоттаан хонтуруоллуохха наада. Хайдах-туох биригээдэ түбэһиэҕэ биллибэт. Кимиэхэ эрэ суобастаах тутааччы түбэһиэ, кимиэхэ эрэ “буоллун-хааллын” диэччи.

Умайбыт бөһүөлэги чөлүгэр түһэрэргэ зампред Дмитрий Бердников анаммыт. Кэлии киһи биһиги айылҕабытын, усулуобуйабытын билбэт, онон маннааҕы тойон-хотун дьиэ, дал, хотон тутуутугар туох наадатын этэн, сүбэлээн биэрэллэрэ ирдэнэр. Саамай улахан, кыраҕы хонтуруол олохтоохтор бэйэлэрин өттүлэриттэн тахсыахтаах. Биллэн турар, түбүк үтүмэн, ол гынан баран хайыаххытый, эһиги олорор дьиэҕит буоллаҕа, бэйэҕит кэлин эрэйдэммэт курдук эрдэтинэ хонтуруолун кытаатыҥ. Минньигэс тылга буолбакка, бэйэҕит тутан-хабан, көрөн-истэн сылдьыбыккытыгар итэҕэйиҥ.

***

Михаил ЧЕРЕПАНОВ,

Дьокуускайга к.