Сийиэскэ кэскиллээх быьаарыылар ылылыннылар

Сэтинньи 23 күнүгэр П.А.Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырыгар Саха тылын, литературатын уонна култууратын учууталларын  иккис өрөспүүбүлүкэтээҕи сийиэһин сүрүн мунньаҕа буолла. Быйылгы сийиэс үлэтэ Саха АССР тэриллибитэ 100 сылыгар, саха суругун-бичигин төрүттээччи Семен Андреевич Новгородов төрөөбүтэ 130 сылыгар, «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тыллар тустарынан» сокуон ылыллыбыта 30 сылыгар ананар.

Сийиэскэ өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыттан уопсайа 500 дэлэгээт кыттыыны ылар, ол иьигэр саха тылын, литературатын уонна култууратын учууталлара, олоҥхоҕо уһуйааччылар, оҕо уһуйаан иитээччилэрэ, ону тэннэ общественнай түмсүүлэр, үөрэх салалтатын үлэһиттэрэ, улуус баһылыктара, төрөппүттэр уонна оскуола салайааччылара. Тэрээһини ыытта Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Сергей Васильевич Местников.

Сийиэс кыттааччыларыгар эҕэрдэ тылын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархан Айсен Сергеевич Николаев эттэ: «Биьиги өрөспүүбүлүкэбитигэр сахабыт тылын сайыннарыыга үгэс быһыытынан улахан болҕомто ууруллар. Сылтан сыл аайы төрүт тыллары үөрэтии кэниир. Бүгун өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 50-тэн тахса тыыһынча оҕо сахалыы үөрэнэр, 34 тыыһынча оҕо саха тылын үөрэтэр. Бу хайысханы салгыы сайыннарар бары уопсай сорукпут буолар. Ол курдук саха тылын үөрэтэр кадрдары бэлэмнээһин таһыма улаатыахтаах. Оскуолаҕа эрэ буолбакка, уһуйааннарга, кыра саастаах оҕолору төрөөбүт тылларынан иитэр-үөрэтэр специалистэри бэлэмнииргэ үлэлиэхтээхпит. Манна анаан орто уонна үрдук үөрэх кыһаларын программаларыгар уларыйыылар киирэллэрэ ирдэнэр. Маны тэҥэ саха тыла кэлэр кэскилгэ аныгы кэм ирдэбилигэр сөп түбэһиэхтээх. Учуобунньуктары, үөрэтэр босуобуйалары бэчээттээн эрэ буолбакка, цифровой форматынан таһаарыы салҕаныа. Төрүт тыллары интернет ситимигэр көһөрүү күүскэ барыа. Төрүт тыллар диэн үөрэтэр-иитэр хайысхалаах портал салҕыы сайдыа. Бу хайысхалары мин сорудахпынан тэриллибит төрүт тыллары үөрэтэр, чинчийэр уонна сайыннарар регионнаҕы киин бииргэ тутан сайыннарыа».

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин бэрэссэдээтэлэ Алексей Ильич Еремеев,  сийиэс үлэтэ түмүктээх, таһаарыылаах буолуоҕа, Саха сиригэр төрөөбүт тылынан үөрэтэр-иитэр, саха тылын сайыннарар тэрилтэлэри биир ситимнээх үлэҕэ киллэрэр, саха тылын учуталларын статуһун үрдэтэр кэскиллээх, чопчу этиилэр тумуллэннэр, дириҥ ис хоһоонноох санаа атастаһыыта буолуо диэн эрэллээхтик эттэ.

Сүрүн дакылааты Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕин уонна наукатын миниистирэ Ирина Павловна Любимова оҥордо. Кини саха тылын уонна литературатын үөрэтиитигэр туох оҥоһуллубутун уонна инники былааннары дэлэгээттэргэ сиһилии билиһиннэрдэ. Бу сийиэскэ көрүллүөхтээх, ырытыллыахтаах үөрэтии кэнсиэпсийэтэ саха тылын үөрэтии билиҥҥи туругар уонна сайдыахтаах хайысхаларыгар олоҕуран оҥоhуллан барыла бэлэмин, кэнсиэпсийэ сүрүн уратыта – төрөөбүт тылы үөрэтии оҕо төрүөҕүттэн үрдүк үөрэҕи бүтэриэр дылы ситиминэн барарын, утумнанарын хаачччыйыы, тэрийии.  Кэнсиэпсийэҕэ cаха тылын сүһүөхтэринэн үөрэтиигэ болҕомто уурулунна: саха тылын  уһуйааҥҥа, оскуолаҕа, орто анал уонна үрдүк үөрэх тэрилтэлэригэр үөрэтии.  «Төрөөбүт тыл иитэр-үөрэтэр, дьайар, сайыннарар кыахтарын таба туһанар суоллары, ньымалары тобулар сыаллаах оҥоһулунна», – диэн Ирина Павловна эттэ.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин билимҥэ, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ уонна уопсастыбаннай түмсүүлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, педагогикаҕа билим дуоктара, бэрэпиэссэр, Феодосия Васильевна Габышева: “Төрөөбүт тылы, литератураны уонна култуураны үөрэтии туруктаах буоларыгар үөрэтии чааһын сөптөөхтүк уонна табыгастаахтык таларга үлэ салгыы барыахтаах, аныгы олох таһымынан оҕолор бырайыактыыр дьоҕурдарын сайыннарарга кинилэр киэҥ социокультурнай эйгэҕэ ситиһиилээх буолалларыгар хас биридимиэт аайы баарын курдук, саха тылын, литературатын уонна култууратын кабинеттара эрэ буолбакка, билигин лаборатория таһымыгар тахсыахтаах, норуот тылынан уус-уран айымньыларын кэнчээри ыччакка тиэрдэр үлэ далааһыннаахтык барыахтаах”, – диэн этиилэри киллэрдэ.

Сийиэс дэлэгээттэрин Арассыыйа Федерациятын норуоттарын төрөөбүт тылларын институтун дириэктэр эбээһинэһин толорооччу Лариса Ивановна Маршева э5эрдэлээтэ. “Биьиги судаарыстыбабытыгар, Арассыыйа5а, тылы уонна култуураны харыстыырга уонна сайыннарыыга улахан бол5омто ууруллар. Манна Саха сирэ тыл бэлиитикэтин сэптээхтук, сатабыллаахтык салайар субъектартан биирдэстэрэ буолар”-диэн тумуктээ эттэ.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта, «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр тыллар тустарынан» сокуон 30 сылыгар аналлаах тэрээһиннэр хамыыhыйаларын бэрэссэдээтэлэ Александр Николаевич Жирков сийиэс дэлэгээттэригэр маннык этиилэри онордо: “Төрөөбүт тыллар сүппэттэрин хааччыйыыны салалта бэйэтигэр ылыныахтаах, кинилэри харыстыыр уонна сайыннарар хайысхаҕа үлэлиир араас эйгэ үлэһиттэрин уонна общественнай түмсүүлэр бырайыактарын олоххо киллэрэргэ государство өттүттэн өйөбүл баар буолуохтаах. Бу курдук бырагыраммалар кэҥии уонна сайда туруохтаахтар”.

Үөрэх бары тэрилтэлэригэр саха норуотун үгэстэрин, сиэрин–туомун, култууратын билиhиннэрэр эйгэни тэрийэр, саха тылын, литературатын уонна култууратын кэнчээри ыччакка тиэрдэр, сайыннарар туһугар элбэх этиилэри сийиэс дэлэгээттэрэ эттилэр.

Сийиэс дэлэгээттэригэр Саха өрөспүүбүлүкэтин уөрэҕин эйгэтигэр таһаарылаах улэлэрин иһин, социальнай-экономическэй сайдыыга кылааттарын иһин Ил Дархан, Ил Түмэн уонна бырабыыталыстыба  наҕараадаларын туттардылар.

Саха тылын, литературатын уонна култууратын учууталларын  иккис өрөспүүбүлүкэтээҕи сийиэһин сүрүн мунньаҕын тумугунэн туһааннаах резолюция (барыл) ылылынна.

***

Уэрэ5и сайыннарар уонна идэни урдэтэр унустуут пресс-киинэ