Саха сиригэр 2000-тан тахса киһи ВИЧ ыарыынан учуокка турар

Ахсынньы 1 күнэ – Аан дойдутааҕы СПИДЫ утары охсуһуу күнэ.

Исписэлиистэр бэлиэтииллэринэн, дойдуга билигин бу ыарыы кыһалҕата ордук сытыырхайан турар кэмэ эбит. Ол аата, биллибэккэ-көстүбэккэ киэҥник тарҕанан, 2017 сыл бүтэһигэр Россия5а барыта 1 мөлүйүөнтэн тахса киһи ыалдьыбыта бэлиэтэнэр, бу 10 сыл анараа өттүн кытары тэннээтэххэ, 57%-нан үрдүк көрдөрүү.
Вич статуһу эрдэттэн билии-эмтэнии көдьүүстээх буоларыгар уонна ыарыы сытыырхайарын сэрэтэргэ сүрүн оруоллаах. Россия бүтэһик 10 сылга, ВИЧ инфекция быһа тарҕанарын тохтотор үлэҕэ, Аан дойду лидердэрин ахсааныгар киирдэ. Билигин дойдуга ВИЧ көрдөрүүлээх ийэттэн, 98% оҕо доруобай төрүүр.
Хомойуох иһин, билигин даҕаны СПИД туһунан сыыһа өйдөбүл угус. Холобур, инфекция сүрүннээн дьон анал араҥатыгар – гомосексуалистар, наркоманнар, уонна сэлээрчэх дьахталлар ортолоругар тарҕанар дииллэр, дьон-сэргэ киэҥ араҥатыгар куттал суоһаабат дии саныыллар. Бу биллэн турар, сыыһа өйдөбүл. Билигин уопсай көрдөрүүттэн 40%-а гетеросексуальнай сыьыаҥҥа сыстыспыт буолар. Ол эбэтэр, мэлдьитин биир партнердаах да буоллаххына, инфекцияҕа хаптарар куттал үрдүк.
Ол эрээри, диагностиканы өрүү барар буоллахха, куттал суоһуура биллэ аччыыр. Билигин Россияҕа сыллата ВИЧ-инфекцияны босхо быһаарар ньыманан 30 мөлүйүөнтэн тахса киһи көрдөрүнэр, бу нэһилиэнньэ уопсай ахсаанын 20,5% буолар.

ВИЧ-инфекциялаахтары антиретровируснай терапиянан хабыы көрдөрүүтэ кэлиҥҥи сылларга 5 төгүл урдээтэ. Кыһалҕа сытыытык турар кэккэ регионнарыгар, холобур Крымна, тустаах терапия күүскэ ыытыллар. Манна 2015 сылга ВИЧ- инфекцияттан суорума суолланыы көрдөрүүтүн 26% кыччатан тураллар.
Билигин Аан дойдуга барыта 37 мөлүйүөн киһи ВИЧ-инфекциялаах олорор, онтон инфекция саҥа тубэлтэтэ сыллата 2 мөлүйүөнүнэн үрдээн иһэр.

2017 сыл сэтинньи маҥнайгы күнүн туругунан, республикаҕа барыта 2090 дьон учуокка турар. Сыл саҕаланыаҕыттан 150 саҥа дьон сутуйуллубута быһаарылынна. Бу 2016 сыл көрдөрүүтүттэн 1,2 төгүл урдук буолар. Маныаха ВИЧ ыарыы 24-29 саастаах дьон ортотугар элбэхтэ бэлиэтэнэр, инфекция сыстар ньыматын кэтээн көрдөххө – гетеросексуальнай сыһыан нөҥүө – (926) 58,3%, гомосексуальнай сыһыаҥҥа- (50) 3,2 %, хаан тымырынан- (457) 28,9%, гемотрансфузионнай- (1) 0.06%, инфицированнай ийэттэн кыһыл о5о5о – (12) 0,7%, төрүөтэ биллибэт – (140) 8,8%.
Кэтээн көрүү кэмин тухары барыта – 307 ВИЧ-инфицированнай киһи өлбүт, мантан 127- СПИД диагнозтаах. ВИЧ-инфицированнай ийэттэн 178 оҕо төрөөбүт, учуокка – 77 киһи турар (ВИЧ- инфекция диагнозтаах – 12 киһи).
Аан дойдутааҕы СПИДы утары охсуһар күн быһыытынн, Саха сиригэр араас хабаанннаах тэрээһиннэр –куоҥкурустар, быһа эфирдэр, быыстапкалар, күрэхтэһиилэр киэҥник бардылар.

«Республикатаа5ы СПИДы кытары охсуһар? сэрэтэр киин”, иһитиннэрэр-сырдатар улэни ыытта. Ол курдук, Дьокуускайга «Стоп ВИЧ/СПИД» бүтүн Россиятааҕы аахсыйа төрдүс төгүлүн ыытылынна. Күн ахсын икки нэдиэлэ устата Дьокуускай куоракка уонна куорат кытыытынааҕы бөһүөлэктэргэ Мобильнай лаборатория сырытта.  Гепатит С уонна ВИЧ-инфекцияны быһаарар босхо, кистэлэҥ, баҕа өттүнэн оҥоһуллар тест ыытта. Манна Марха, Хаҥалас, Табаҕа, Хатас уонна Жатай нэһилиэнньэлээх пууннар хабылыннылар. Киин болуоссаттарга ким баҕалаах анаалыс биэрэн, тарбахтарыттан хаан туттаран, түмүгун 10-15 мүнүүтэнэн билэр кыахтанна.
Дьокуускай куоракка үрдүк уонна орто анал үөрэх тэрилтэлэрин устудьуоннарыгар, преподавателлэригэр эмиэ экспресс-тестирование ыыттыллар. Тэрээһин сэтинньи 23 күнүгэр Дьокуускайдааҕы медицинэ колледжыгар, сэтинньи 24 күнүгэр Дьокуускайдааҕы инновационнай технология колледжыгар уонна экономика Илин–Сибиир институтугар, сэтинньи 27 күнүгэр Дьокуускайдаа5ы коммунальнай тутуу техникумугар, сэтинньи 28 күнүгэр Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар буоллулар. Барыта суһал тестированияны 530 кэриҥэ киһи ааста. Дьолго биир да ВИЧ-инфекция баара быһаарыллыбата, онтон 14 киһиэхэ гепатит С вируһа баара билиннэ.

Дьоҥҥо гепатит С туһунан быһаарар, сырдатар үлэ күүскэ ыытылынна, буклеттар, презервативтар тарҕатылыннылар.
Бу уонна да атын маннык хабаанннаах тэрээһиннэри «Республикатаа5ы СПИДы утары охсуһар, сэрэтэр киин” сыл устата ыытар, үөрэх тэрилтэлэригэр СПИД, ВИЧ утары тиһиктээх үлэ олохтонно.
Тустаах тиэмэннэн ыйытыы баар буоллаҕына, «Республикатаа5ы СПИДЫ утары охсуһар, сэрэтэр кииҥҥэ» кэлиэххитин сөп. Аадырыһа: Дьокуускай куорат Стадухина аатынан уулусса 81/1 нүөмэрдээх дьиэтэ. Манна уопуттаах исписэлиистэр эьиэхэ анал көмө оҥоруохтара, сүбэ-ама биэриэхтэрэ. СПИД/ВИЧ толуга буолбат туһугар, харыстаныҥ. Барыта бэйэбититтэн тутулуктаах. Доруобуйаҕытын харыстааҥ!

***

Анна ЗАХАРОВА,

Aartyk.Ru