Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

Розалия БРАВИНА: “Саха эр дьонун 80%-на биир киһиттэн төрүттээх”

20.11.2017 09:31 33

Истэ-билэ сылдьаргыт буолуо, Саха Республикатын судаарыстыбаннаһын 100 сылыгар анаан “Саха сирин историята” диэн үс туомнаах баараҕай научнай үлэ бэчээттэнэн тахсыахтаах.

Розалия БРАВИНА: “Саха эр дьонун 80%-на биир киһиттэн төрүттээх”

Бу кинигэҕэ Саха сирин уонна манна олорор  олохтоох омуктар историяларын саҥаттан анааран көрүүлэр, сонун матырыйааллар, арыйыылар бэчээттэниэхтэрэ.

“Аартык.ру” кинигэ биир ааптарын, чуолаан археология өттүн иилээн-саҕалаан үлэлэтэ сылдьар учуонайы история наукатын доктарын, профессор Розалия БРАВИНАНЫ кытары сэһэргэстэ:

–          Розалия Иннокентьевна, история науката саамай идеологияҕа, политикаҕа бэринимтиэ наука салаата диирбит хайдаҕый?

–          Ити этии гражданскай историяҕа сыһыаннааҕа буолуо. Оттон биһиэнэ – археология – былыргы олоххо дьон илиилэринэн тутан-хабан оҥорбут, туттубут малларын үөрэтии буолан,  баҕарбыккынан өрө-таҥнары туппаккын.

–          Олохтоммут “историческай көрүүнү” утарар археологическай көмүүлэри кистээһин, төттөрү көмөн кэбиһии баар диэн этэллэр. Холобурга сыһыаннаан,  нуучча норуотун төрдүн-төбөтүн үөрэтиигэ.

(М. Задорнов “Рюрик. Потерянная быль” документальнай киинэтигэр ол туһунан кэпсэнэр – аапт. быһ.) .

–          Биһиэхэ оннук кистиэх айылаах ыһылла сытар памятникпыт  суох. Билигин да нэһилиэнньэбит ахсаана кэмчи, урут да аҕыйах дьон онон-манан бытанан, тарҕанан олордохторо. Ону көрдөөн, туох эмэ кыраны да буллахпытына, барыта биһиэхэ сонун, күндү, суолталаах. Ардыгар сайыны супту хааман баран, ытыс да сотторуҥ баар. Атын сирдэргэ, холобур, Байкалга, Алтайга, Приамурьеҕа археология памятниктара элбэҕэ, дьоһуна… ити курганнара, таас чочуйуулара, түҥ былыргы бөҕөргөтүүлэрэ, куораттара баһаам буоллаҕа.

– Саха сирин историята бүтэһиктээҕин хаһан суруллубутай?

– “История Якутии” бастакы туома 1955 сыллаахха бэчээттэммитэ. А.П. Окладников докторскай диссертацията этэ. Ол кэнниттэн элбэх бириэмэ ааста. Саҥа арыйыылар баар буоллулар, саҥа көлүөнэ учуонайдар – археологтар, этнографтар, фольклористар, историктар таҕыстылар. Наука ситиһиитэ, сайдыыта балысханнык барда. Историяны кырдьыктаахтык арыйарга, анааран сырдатарга, мин санаабар, сүрдээх киэҥ аартык аһылынна. Холобур, урут археологияҕа, 60-70-80 сс. диэри көмүүлэри ойуулуур-дьүһүннүүр эрэ ньыма баара – “описательный метод”. Бу киһи маннык олохтоох эбит, маллаах-саллаах, иһиттээх-хомуостаах, таҥастаах-саптаах…  Билигин комплекснай чинчийии барар. Ол аата объегы туох баар өттүттэн үөрэтии, ырытыы  барар. Холобур, металлтан оноһук састааба хайдаҕый, хантан хостоммут тимирий, туох-ханнык технологияны туттан онорбуттарый диэн.

“Саха сирэ хаһан да иччитэх буолбатах этэ”

Бравина Р.И.:

– Радиоуглероднай анаалыс памятник даататын чопчу быһаарар буолла.  Урут радиоуглероднай анаалыс киэҥник туттулла илигинэ, археологтар көмүү даататын бэйэлэрэ саба быраҕан этэллэрэ. Холобур, археолог Иван Константинов “Материальная культура якутов XVIII века” үлэтигэр көмүүлэргэ сукуна таҥас, оҕуруо баар буолла да, барытын XVIII үйэ кэннинээҕи диирэ. Нуучча кэлбитин кэннэ сукуна, оҕуруо баар буолбута диэн өйдөбүлтэн.

Билигин радиоуглеводороднай анаалыс түмүгэ көрдөрдө – оҕуруо, сукуна XIII -XVI үйэлэрдээҕи көмүүлэргэ эмиэ баар. Аны сукунабыт араастаһар – кытай уонна английскай сукуна диэҥҥэ. Оҕуруобут букатын даҕаны кытайы ааһан венецианскай өстүөкүлэттэн кытары оҥоһуллубут буолан таҕыста.

–          Ол аата…?

–          Ол аата Саха сирин территорията түҥ былыргыттан хаһан да кураанах, түҥкэтэх сир буолбатах этэ. Нуучча быдан кэлиэн иннинэ кэлии-барыы, айан-сырыы, эргиэн  баара. Ол ону эрдэтээҥҥи памятниктар дакаастыыллар. Холобур, Өлүөхүмэҕэ көстүбүт Улахан Сэгэлэннээх диэн элбэх култуура араҥалаах памятникка III-IV үйэтээҕи кытай манньыаттара, дьиэ оҕуһун уҥуоҕа көһүннэ. Ол аата 1500 сыл анараа өттүгэр, ынах сүөһүлээх дьон кэлэ сылдьыбыттар.

Сахалар дьүһүннэрэ

–          Түҥ былыргы сахалар хайдах дьүһүннээхтэрэ буолла?

–          Антропологическай чинчийиини Томскайга ыытан оҥотторобут. Сүнньүнэн, XIV-XVII үйэтинээҕи көмүүлэртэн булуллубут уҥуохтартан сиэттэрдэххэ, оччотооҕу сахалар үс араас көрүҥнээхтэр эбит.  Монгуоллуу типтээх – аныгы буряттарга майгынныыр – Омоҕойуҥ сырыттаҕа. Иккис – буккаас, бааһынайдыҥы көрүҥнээх дьон. Үһүйээннэргэ “татаардыы тыллаах” Эллэй дэнэр дьоммут буолуохтара. Уонна үһүс – тоҥустуу дьүһүннээх дьон.  Ити матырыйааллар барыта, графическай уруһуйдаах кинигэҕэ киириэхтэрэ.

–          Оттон хааннарынан анаалыс тугу көрдөрөр?

–          Биологическай наука доктора С.А. Федорова салалтатынан ыытыллар генетическэй анаалыс көрдөрөрүнэн, саха эр дьонун 80% биир киһиттэн төрүттээх. Бу киһи сыдьааннара 1,5 тыһыынча сыл анараа өттүгэр тарҕаммыттар. Ити кэмҥэ саха тыла атын түүр омуктар тылларыттан арахсыбыт, онон ити кэмтэн саха норуота үөскээн барбыт буолуохтаах. Ордук элбэхтик ити хаан XII-XIII үйэлэргэ элбээбит.

Араҥастар

–          Кинигэ 2022 сылга бэчээттэнэн тахсыахтаах. Билигин үлэ ханнык түһүмэҕэр тиийдэ?

–          Кинигэ бастакы туомун аҥаара – археологияҕа, иккис аҥаара – этнографияҕа сыһыаннаах. Билигин сүнньүнэн суруйуута бүтэн, Москвага, Санкт-Петербурга, Новосибирскайга рецензияҕэ ыыттыбыт. Сорох рецензия кэллэ. Дьэ, билигин, аны итэҕэһи-быһаҕаһы көннөрүү, сиппэтэҕи ситэрии, кылааккайдааһын барыахтаах. Итини таһынан иллюстрационнай матырыйаалы бэлэмниэхтээхпит. Саҥа кинигэҕэ олох саҥа, хаачыстыбалаах  иллюстрациялары киллэрэр курдук толкуйдуубут. Онно Россия, аан дойду музейдарыгар харалла сытар экспонаттар эмиэ туттуллуохтара. Эһиилги сыл онно ананар буолуохтаах.

–          Салгыы?

–          Үлэ элбэх. Ил Дархан редакционнай сэбиэт председателэ буолар. Кини археологтарга туһаайан салгыы үлэлээҥ, билигин да бириэмэ баар диэн эппитэ. Соторутааҕыта Намҥа туох да сүрдээх интэриэһинэй, эрдээтэҥи Кулун атах  култуурата көһүннэ. Итини таһынан, хоту улуустарбыт кыайтарбакка сыталлар – Өлөөн, Муома, Анаабыр, Халыма. Өлөөҥҥө олох үөрэтиллэ илик араҥастар бааллар. Никита Деевич Архипов наука доктора, археолог этэр ээ, атахпар тура сылдьар кэммэр Өлөөҥҥө баар араҥастары үөрэтиҥ, ыйан-кэрдэн биэриэм диэн.

–  Хоту айана, айылҕата уустук буолуохтаах.

–          Барыахпытын наһаа баҕарабыт. Хоту экспедиция тэрийэр уустук. Онно сыттаҕа эбээт таас, эрдэтээҥҥи тимир үйэ көмүүлэрэ. Үп-харчы булар киһи… Аны, хоту үксүгэр өрүһүнэн сырыы, айаныҥ уу туһэриттэн-тахсарыттан тутулуктаах.

 

Саха – төрүт омук

–          Розалия Иннокентьевна, оччотугар эргийэн кэлэн ыйыттахха – сахалар манна үөскээбит төрүт олохтоох омукпут?

–          Төрүт олохтоох омукпут. Ол туһунан наука өттүттэн барытын анааран,  дакаастаан суруйдубут. Урукку сахалар ӨБҮГЭЛЭРИН туһунан суруллубут үлэлэри холбоон туран, бэйэбит саҥа, кэлиҥҥи наука арыйыыларыгар тирэнэн туран итинник түмүгү оҥордубут.

–          “Кэлиилэр” диэн этии политическай ис хоһоонноох этэ?

–      Өссө Г.В. Ксенофонтов 1930-с сылларга саха норуот быһыытынан Саха сиригэр үөскээбитэ диэн суруйан турар. Түүр, монгол тыллаах аҕыйах дьон кэлэн, маннааҕы төрүт норуоттары кытта буккуһан, биир хаан тардан, сылгы-ынах сүөһүтүн  хоту тыйыс айылҕалаах сиргэ ууһатан, өбүгэ култууратын сүтэрбэккэ, салгыы сайыннаран, биир сомоҕо норуот буоллахпыт. Биллэн туран, төрүт силиспит, култуурабыт сүнньэ, тылбыт – түүрдэр. Сүөһү-сылгы култууралаах омук буоллахпыт. Генетиктэр эмиэ хакастарга, алтайдарга, туваларга майгыннаталлар. Ол гынан баран, соҕуруу төрүттэрбит кураанах, иччитэх дойдуга кэлбэтэхтэрэ. Манна таас үйэ саҕаттан араас биис дьоно баара. Омоҕой, Хоро, Эллэй манна кэлэн баран кимнээҕи көрсүбүттэрий диэн ыйытыы турар.

–          Саха  сирэ кураанах буолбатах этэ диэн этиигин “Дириҥ үрэхтээҕи” Юрий Мочанов хаһыылара да туоһулуур буоллахтара?

–          “Дириҥ үрэх” култуурата – сүрдээх улахан арыйыы. Даататыгар мүккүөр баар этэ. Билигин  500 – 300 тыһыынча сыл анараа өттүнээҕи култуура диэн быһаардылар.

–          Ол даҕаны олус элбэх.

–          Олус элбэх! Сааһа “эдэримсийбитэ” “Дириҥ Үрэх” суолтатын ханан даҕаны, кыырпах да саҕа күлүгүрдүбэт. Оннук улахан, сүдү суолталаах арыйыы буолар.

Туймаадаҕа көстүбүт археологическай булумньу.

–          Археология чахчыларын хайдах да  уларытар кыах суох диэтиҥ

–          …Хайдах да уларыппаккын. Бу кэлин этэн эрэллэр: “Археология – аҥаардас гуманитарнай наука буолбатах, естественнэй наукаҕа олоҕурар”, – диэн. Эмиэ да сөп, тоҕо диэтэххэ, археологияҕа точнай наукалар – физическэй, медико-биологическэй,  химическэй, генетическэй – туттуллар буоллулар. Медико-биологическай анаалыс киһи туох ыарыылааҕыттан саҕалаан, бэл, тииһин эмалын туругуттан көрөн, ыас ыстыырыгар тиийэ быһааран биэрэр. Наука оннук буолан турар. Өссө сайдан иһиэ.

 

Норуот кырдьыктаах историяны ирдиир

–          Иккис, үһүс туомнарга туох туһунан суруллар?

–          “Саха сирин историятын” иккис туомугар нуучча кэлиэҕиттэн ХХ үйэҕэ диэри кэм сырдатыллар. Урут архыыпка кистэлэҥҥэ сыппыт матырыйааллар арылыннылар. Ааҕарга интэриэһинэй буолуо дии саныыбын. Үһүс туомҥа –  ХХ-ХХI үйэлэрдээҕи история киириэҕэ. Урут ХХ үйэ историята сэбиэскэй идеология хараҕынан көрөн суруллубут буоллаҕына, билигин кырдьыгынан, аһаҕастык суруллар.  Маннык улахан үлэ барарыгар туох да улахан үп-харчы эрэйиллэр. Ил Дархан Егор Афанасьевич Борисов быһаччы дьаһалынан правительство үп көрөн күүскэ үлэлээтибит. Кыахпыт тиийэринэн экспедициялэргэ сырыттыбыт, саҥа памятниктары арыйдыбыт, элбэх чинчийии ыыттыбыт. Маннык улахан бырайыакка кыттыы эппиэтинэстээҕин өйдүүбүт.

Уопсайынан, бу кинигэ уратыта диэн ойуччу Саха сирин эрэ буолбакка, оччотооҕу аан дойду историятыгар сыһыаран, хайа кыалларынан объективнайдык уонна аһаҕастык сурулла сылдьар. Норуот биһигиттэн кырдьыгы ирдиир. Ол иһин бу кинигэ тахсарын киһи барыта күүтэр.

***

Кэпсэттэ Туйаара НУТЧИНА,

“Аартык.ру”.

Обсуждение • 33

Добавить комментарий
  1. Минсаха

    Павел Казаряны, дореволюционнай история улахан специалиhын, Саха сирин сана историятын суруйуутугар кытыннарбатахтара суруллубут история объективнайыгар саарба5ы уескэтэр

  2. Человек с тундры

    Славу богу, что Архипов оставил нетронутыми оленекские арангасы для Бравиной. Да, сколько их было археологов, воинствующих атеистов, начиная с Сэhэн Боло, испортивших, полуничтоживших уникальные археологические памятники якутов, эвенков и т. д.

  3. Байбал

    Сомонотто огонньор эапитэ кэлбит – сахалар олохтоох омукпут!

  4. Человек с тундры

    Правильно, выйдя на заслуженный отдых, Сомо5отто стал яростно продвигать автохтонную теорию происхождения якутов, принялся доказывать, что якуты – это отуреченные самодийцы-тундровики, смесь палеоазиатов, тунгусов, ханты-манси и т.д. Никаких уранхайцев, тюрков. На смерть судился с Даланом, Багдарыном Сулбэ, Е.Е. Алексеевым за публикации “порочащие их честь и достоинство”. .
    Предки якутов это сыны тундры, оленные люди, перешедшие потом на якутский язык. Ксенофонтов тоже был за оленных автохтонов. Никаких якутов. Значить, будущая книга истории Якутии сомнительно ……

  5. так

    Бравина упорно продвигает идею о тюрках-якутах…..По крови якуты – не тюрки….Бравина отделяет тюрскую культуру от происхождения якутов…..Если ученые научились определять культуру якутов как тюрскую,то происхождение якутов вызывает у ученых большие сомнения….Культура ведь временная субстанция…В таком виде книгу выпускать нельзя….Ученые отрабатывают бюджетные деньги, поэтому книга ,написанная в спешке, не вызывает доверие….К тому же сама Бравина признается в том,что Север Якутии не изучен….

    • Далбар

      Бу дьон соруян ейдеебетеге буолар дуу

    • 12

      Не переживайте. Всё изучают комплексно!

    • Түүр

      Тюрки как гунны и скифы состояли из разных племен с разной генетикой. Тюрки то же самое. Так, что вы глубоко ошибаетесь.

    • Айар Кыыдаана

      Аан бастаан сиргэ саха түспүтэ, сылгыны кытары
      Ол иһин ыһыах- сылгы культа
      Ити Өлөксөөн эппитин курдук түүрдэри биһи үөскэппиппит Бастакы сахалар сырдык этилэр

    • Владимир

      Культура временная субстанция. Это про что

  6. так

    Улуу Хоро не был тюрком,он был из чжурчжэни….Если ученые напишут только о тюрках,то одна ветвь якутского народа как Хоро просто выпадет из истории ….т.е. история якутского народа окажется искаженной….

  7. Человек с тундры

    Идет борьба исторических школ Якутии по дореволюционной и советской истории: профессора Георгия Башарина и профессора Федота Сафронова. Павла Казаряна, сафроновца отстранили. Побеждает башаринская школа . Ура!

  8. Восток

    Основная масса типичных жителей якутии- эвены эвенки буряты т.е. все Илин Эцэр Олекма Хацалас выходцы Олекмы.И малая толика в др. центр. рн-х.Кот. при Советах записаны как якуты и обучались як.шк.До сих пор М-Хацалас разгов. с чисто бурят. акцентом.Искажение истории по РФ идет со времен царя гороха тогда когда Росс. правили выводки немчуры.У власти сидели одни из них а наши историки-ученые /писатели/геологи/архиологи за деньги кв.дачи прав-ые все писали вверх тормашками.Потому идет раздор споры суды.

    • Василий

      Восток, буряты золотая середина между якутами и монголами. 48% имеют монгольский C3d и 48% имеют якутский N1a-M46. Не надо придумывать тупые сказки про бурятский акцент, тем более в Мегино-Кангаласском улусе. Там такой же акцент, как и во всех Центральных улусах. Это места откуда вышел литературный якутский язык. Тупорылые современные умники родину литературного языка, настоящую родину Олонхо ну и корень всего якутского то есть место, где найдена Кулун-атахская культура (отнесённая собственно к якутам), отнесли к Заречным улусам. Настоящий центр отнесли к Заречью. Идиоты от зависти, начинающие конкурировать с собственным корнем. Кстати аласы есть только в Заречье. На самом деле, прочитайте определение аласа. Во всех других местах Якутии аласами якуты по старой привычке называют аласами свободные от леса пространства, покосы, хотя это не аласы в их настоящем смысле.

  9. Адольф

    Дорогие товарищи успокойтесь. Саха на нынешней территории Якутии,народ пришлый давным давно,учёные точно уточнят время. Саха являются по происхождении тюрски,т.е один из жузов (улуус) казахов и киргизов. Из-за межплеменных войн среди нынешних казахов и киргизов постепенно оказались в западной части из.Байкал (Байхал). Далее из-за набегов бурят-монгол дошли до верховьев реки Лена и поплыли низ по реке,и расселялись вдоль реки и так далее до севера Якутии. Саха,конечно немножко ассимилировались с коренными народами,т.е.нынешними представителями МНКС. По этой причине у некоторых саха изменился внешний сих некоторой части саха (широкие лица,маленькие носы,низкорослые,глаза стали уже). Вот так-вот. Я давно в молодые годы читал книгу учёных,которые занимались этой темой и аргументировал. Язык саха близок языкам казахов и киргизов,только надо всем говорить по медленнее. Хочу услышать мнение других.

    на нынешней территории Якутии

  10. билбит

    Саха пришли в 15 веке, ассимилировали одичавших потомков кыргызов, атах монголов, протоюкагиров, Короусы были малочисленны, Великий Хоро это фантазия Сэhэн Боло, мечтавшего создать Хори республику, Федот Сафронов всегда прав.

  11. Короче

    Здесь тролят по ходу. А так Бравина маладьыас!

  12. Человек с тундры

    Как насчет северных якутов-оленеводов – коренных жителей (нынешних эвенков, говорящих только на якутском) Анабара, Оленька, Жиганска? В советской этнографии – они северные якуты-оленеводы. Книга И. С. Гурвича, крупного советского этнографа.

    • так

      северные якуты – хоринцы и туматы…..В 17 веке в Верхоянье даже была Хоринская волость….

      • Петр

        В Верхоянье хоро? Вот поэтому верхоянский диалект похож на хакасов и алтайцев. Возможно со времён Кыргыз уйэтэ🤔

  13. Булуу тумата

    Хоролоон бутун ураанхайдар, аанньа буолуоххут дуо? Туматтарга тиийиэххит дуо?

  14. 4655

    Саха не чистые аборигены, но и не чистые тюрки и монголы. Истина где-то посередине.

  15. FeeDell

    Читал в музее, еще в деревне, книгу “История Якутии”, 1921г выпуска. Напечатанная в Иркутском издательстве. Автора к сожалению не помню. Она была начата еще в XIX веке, и напечатана еще до появления советской цензуры. Вот бы сейчас ее прочитать, с карандашом и блокнотом.

  16. Өлөксөөн

    Сахалар-это остатки древних сакалар, которые влили свою кровь и культуру по всему миру. Территория саха была в сибири так общирна, от Тихого океана до Урала, от Северного океана до Сахары. Разделились на три ууса саха, которые уже стали предками других народов. А от предков нынешних саха образовались ещё четыре ууса саха. Из разных племён сахалар-сакалар образовались уусы тюрков. Сахалар-сакалар, это те же гунны,хунны, скифы, которые разными потоками переехали на запад. Первые потоки были похожи на индоевропейцев, а последние уже под влиянием манжурских племён стали на тюрков похожи. А первые гунны-саха похожи были на северных айнов Сахалина, так жили на балаганах, летовали шалашах, промысляли охотой. Послеоделеднения можно было выжить охотой. В древности в территории Саха жили охотники таежники, остатки от переехавших на запад сакалар. И веками менялась их кровь и культура бытия по потеплению климата. С изменением климата всегда прибывали разные племена разных родов и уусов. Но, они всегда становились саха, потому что возращаясь своим предкам вернулись к бытиям предков и общению на древнем языке саха, языку древних предков. Так и становились саха. Если не было бы так, то разные улусы разговаривали бы на языке последних предков, переехавших последние века, кто на эвенкийском, кто на хоро, кто по разному языку тюрков. Но этого не произошло. И древний язык малочиленных охотников стал основным языком, хотя с некоторыми изменениями с обогащением языками пришлых народов.

  17. Боотур

    Өлөксөөн, сөпкө быһааран суруйбут диэтим

  18. Катана Гантимур

    О чём бы Вы там глаголили выходцы с безымянных высот необьятных Просмотров Якутии следует считаются с тем, что Орто Дойду (Три Величавые Долины:-Туймаада, Эркээни и Самартай) Роду Хаҥыл Хаҥалас не Дарили: – мифологические Скифы, Царская Россия, ни Эллэй примкнувщий как зять альфонс, а Родовитые Предки Омоҕой оставили в наследство, с назиданием беречь как зеницу Ока от всяких посягательств и писанин Сэһэн Боло (который и рядом вровень не стоял:- чтоб Омоҕой Владыка был бурятом)

  19. Катана Гантимур

    1930 сыллаахха Саха Сирин – Аата да сураҕа да суох, ынах ылыыга-сылгы ороҕо Аартыктардаах үрэхтэр бастара, бааллара да иһиллибэт Тоҕойдор биирдэ эмискэ улуус аатыра охсубуттара да[[суон сурах эккирэтиһиитигэр, кинигэ бөҕө суруллубута, арбаныы, айгыстыы барбыта… Холобура:-Усть Алданский улус, Алданский район, Горный улус, Мирный район уо. д. а. Алданы Хачыкаат нэһилиэгин кэтэх (куула өттүттэн) ойо кырыйан ылан үөскэппиттэрэ…

  20. Василий

    http://www.stanford.edu/class/gene210/files/readings/tang-science-2008.pdf
    Стэнфорд университетын генетиктара суруйалларынан страница 1101 суруллубутунан “In East Asia, only the Yakuts share ancestry with both Europe and America, although these contributions are small”. “В Восточной Азии только якуты имеют общих предков как с Европой, так и с Америкой, хотя эти вклады небольшие”. Европеоидтар уонна Америка индеестара былыргы өбүгэлэрин кытта быһа сибээс Илиҥ Азияҕа сахаларга эрэ баар. Ол аата быһатык эттэххэ Саха-Сирин хоту өттүгэр булуллубут Янская стоянка сааһа 31,6 тыыһынча, ону кытта сибээс сахаларга эрэ баар. Европеидтар уонна индеестар былыргы өбүгэлэрэ Саха-Сириттэн барбыттара. Онтон сахалар билигин да бааллар.

Оставить комментарий