Николай ДЬЯКОНОВ: Саха дипломаттара өрүү да баар буолуохтара диэн эрэнэбин

2-с №-дээх Правительство дьиэтин төрдүс этээһин биир муннугар, туора киһи улаханнык тиэстибэт бүөм хоһо баар.  

Кабинет хаһаайына бэйэтэ да алыс арбаныыга наадыйбат, интеллигентнэй көрүҥнээх, чуумпу мичээрдээх, үөмэн эрэрдии сымнаҕас саҥалаах киһи.

Николай ДЬЯКОНОВ – Россия Тас дьыалаҕа министиэристибэтин Саха Республикатыгар бэрэстэбиитэлэ.

-Николай Васильевич, бу дуоһунаска хаһааҥҥыттан үлэлиигиний? Ыраатта быһыылаах дии?

-2003 сылтан ананан үлэлиибин… ол аата 14 сыл буолбут, – чочумча тохтуу түһэн баран ааҕар.

-Оччо сыл тухары кимҥэ да, ханна да бааргын биллэрбэккин?

-Үлэм сүнньэ оннук. Биһи структурабытыгар үлэлии киирбит киһи элбэх кистэлэҥ, киэҥ эйгэҕэ тахсыбат информацияны кытары үлэлиир. Онон үлэҕэ киирэригэр кабинет таһыгар информацияны таһаарбаппын диэн андаҕар сурукка илии баттыыр. Ирдэбил оннук.

-Кыраныысса билигин аһаҕас. Үбүм тиийдэр эрэ ханна баҕарар барар буоллум.

-Оннук. Туристыы атын дойдуга тахсан баран, биһиги гражданнарбыт, араас түбэлтэҕэ түбэһэллэрэ баар бөҕө буоллаҕа. Бу соторутааҕыта Вьетнамҥа буолбут түбэлтэни да ылан көр..

(Аартык.ру: саха киһитэ Вьетнамҥа соҕотоҕун муна-тэнэ сылдьарын туһунан социальнай ситимҥэ суруллубута).

-Эрдэ ити киһини ким да ирдэспэтэҕэ дуо?

-Суох.

-Ийэтэ Таилаҥҥа олорор диэн буолбута дии?

-Олорор. Кэлин булан кэпсэттибит.

-Уонна?

-Салгыы туох-ханнык , хайдах көмөлөһөрбүтүн тобула, үлэлии сылдьабыт эрэ диэн этиэхпин сөп. Наһаа судургу дьыала буолбатах. Итинтэн ураты тугу да кэпсиир быраабым суох, – оҥостон олорон иҥэн-тоҥон токкоолоһоору гыммыппар киһим “туочука” туруоран кэбистэ.

-Чэ, буоллун…

-Дьон араас түбэлтэҕэ түбэһэр, кыһалҕа-кыһалҕа эмиэ араас буолар. Холуобунай буруй оҥордохторуна, түбэстэхтэринэ атын судаарыстыба суутун-сокуонун кытары кэпсэтии улахан уустуктардаах. МИД сибээһин барытын хамсатар, анараа дойдулар уорганнарын кытары алтыһар уһун- унньуктаах дьыала.  Аны, “груз 200” диэн баар буоллаҕына, букатын даҕаны уустук. Атын судаарыстыбаттан хоруобу аҕаларга араас докумуон, ыспыраапка, көҥүл көтөҕүнэн оҥоһуллар, хомуллар. Ороскуотун сыаната 1 мөлүйүөн кэриҥэ солкуобай.

-МИД үлэһиттэрэ ФСБ аҥаардаахтар дииллэр.

-Өрүү буолбатах.

-Эйигин эмиэ олорго сыһыаннаах дииллэр…

-Булгуччу буолбатах, – мичээрдиир.

-…ол иһин “Ротари” кулуупка баар дииллэр…

-Хос саҥарбаппын…- саҥа таһааран күлэр.

-Ким “Ротарига” баарын таҥнары-таары хаһыаттарга хачайдыыллар да, эн ааккын тоҕо эрэ тумналлар… Анаан үспүйүөннүү кииртиҥ дуу?

-Һэ-һэ! Капиталина Капитоновна (Аартык.ру: “Ротари” Саха сиринээҕи салайааччыта этэ, билигин кыыһа салайар) милейшая женщина! Наһаа элбэхтик оскуолаларга, инбэлииттэргэ көмөлөстө. Кэлээскэ, туттар тэрил ылан биэртэлээтэ. Олус бэрт буолбатах дуо-а? Мин эмиэ Irex программа курсугар түөрт ый үөрэнэн кэлбитим.  Олус көдьүүстээх үөрэх этэ. Оскуола оҕолорун, устудьуоннары буор-босхо Америкаҕа таһааран английскай тылга үөрэппиттэрэ туох куһаҕаннааҕый?

-Оо, “зомбиламмыт” эбиккин эн эмиэ, – күлэбин. – Эрдэ ханна үлэлээбиккиний?

-Тас сибээс министиэристибэтигэр Пааспар-виза отделын начальнигынан үлэлээбитим. Онтон – манна.

-Россия субъега федеральнай киини нөҥүөлээн тас дойдуну кытары сибээстэһэр бырааптаах дуо?

-Хайдах, ханнык хайысханан үлэлиириттэн тутулуктаах. Култуура, искусство, гуманитарнай эйгэҕэ сибээстэһэр бырааптаах.

-Холобур, “Тюрксой” хайысхатынан Турцияны кытары?

-Билигин үлэлэһиэн сөп. Холобур, Дьокуускай куорат дьаһалтата аны күһүн Турцияҕа Дьокуускай күннэрин ыытар былааннаах.

-Мээрбит күһүн быыбардаабакка “күннүү” сылдьыа дуо?

-Былаан баар, быыбар кэнниттэн да тэрийиэхтэрин сөп.

-Кыайыам диэн эрэбил күүстээх?

-Куорат дьаһалтатын барытын былаана буоллаҕа. Ол тэрээһин Турцияҕа ыытыллыан сөп диэн Россия МИДа көҥүл биэрэн турар.

-Тыый…

-Оннук.

-Саха сиригэр кэлиэн баҕалаах омук тэрилтэлэрэ, дьоно (тойоно-хотуна) эн салайар структураҥ нөҥүө МИДтэн көҥүл ылар бэрээдэктээх дуо?

-Суох. Ким баҕарар, хаһан баҕарар кэлэрэ-барара көҥүл. Арай, Дипломатическай үлэһиттэр кэлэллэрин-баралларын МИДы кытары сүбэлэһэллэр. Уонна кыраныысса таһыгар, сабыылаах территорияларга сылдьыы оһуобай көҥүллэнэр бэрээдэктээх. Онтон атын сиргэ ким баҕарар кэлэр-барар.

-Хонтуруол суох?

-Манна улахан омук тойотторо кэлбэттэр. Антах (Москваҕа, киин, улахан куораттарга) кэлээччилэргэ баар буолуон сөп.

-Оттон американецтар биһи тойотторбутун санкционнай испииһэктииллэр дии, Россияҕа оннук испииһэк омуктарга суох дуо?

-Суох. Улахан бизнес эргимтэтиттэн кэлэр дьону хата төттөрүтүн маннааҕылары кытары билсиһиннэрэ сатыыбыт. Холобур, РАТОП (Российско-американское тихоокеанское партнерство) көрсүһүүтүн МИД тэрийэр. От ыйыгар Дьокуускайга тэриллэр.

Уопсайынан, сайын, Дьокуускайга туох да элбэх омук  ааҥнаары турар. РАТОП диэн эттим, аны, ыам ыйыгар Физикаҕа Азиатскай олимпиада буолаары турар. Россияҕа аан бастааҥҥынан ыытыллар. Көҕүлээччинэн Республика салалтата буолла. Кинилэр туруорсан, кэпсэтэн, сүүрэн-көтөн тэрийтэрэн эрэллэр.

ЮНЕСКО генеральнай дириэктэрэ Ирина БОКОВА (Аартык.ру: болгарка, 2009 сыллаахха талыллыбыта) кэлиэхтээх. БОКОВА Россияҕа экскурсионнай программалаах, Татарстаҥҥа, Башкирияҕа, Саха сиригэр сылдьыахтаах. Төрдүс улахан тэрээһин – бэс ыйыгар Аан дойдутааҕы энергияны харыстыыр ньыламалар туһунан форум буолуохтаах.

-“Будущий дипломат” диэн конкурс ыытаҕын. Ыраатта дуу?

-Быйыл 11-с сылбытын ыыттыбыт.

-Ким толкуйдаабыт күрэхтэһиитэй?

-Бастаан, СР Эбии үөрэхтээһиҥҥэ киинин дириэктэрэ Мария ПЕТРОВА, маннык санаа баар, өйөө диэн кэлэ сылдьыбыта. Онтон көрүҥүн, балаһыанньатын чочуйан баран тэрийэн ыыппыппыт. Сылын аайы уустаан-ураннаан тупсаран иһэбит, балаһыанньабытын эбэбит-сабабыт, уларытабыт.

-Атын регионнарга баар дуу, маныаха атылыы күрэхтэһиилэр?

-МИД иһинэн ыытыллар күрэхтэһии суох. Майгынныыры оҥоро сатыыллар эрээри, 1-2 сылынан уостан хаалаллар.

-Оскуола оҕолоро кытталлар?

-Урут 9-с кылаастан саҕалаан кытталлар этэ, билигин 7-8 кылаастан кыттар курдук оҥордубут. Кыайыылаахтар араас үрдүк үөрэхтэргэ киирэн үөрэнэ сылдьаллар. Гран-при бириискэ тиксибит биир оҕо МГИМОҕа эбэтэр Дипломатическай академияҕа быһа киирэр быраабы ылар. Бу икки үөрэхтэн бэйэлэрэ талаллар.

-Хас оҕо, ханна киирдэ?

-2012 сыллаахтан МГИМОҕа уонна Дипакадемияҕа киирэр кыаҕы кэпсэппиппит. Билигин биэс оҕо үөрэнэ сылдьар. Үксүн Дипакадемияны талаллар. Призердар МГУга, Экономика үрдүкү оскуолатыгар онтон да атын ааттаах-сурахтаах үөрэх кыһаларыгар үөрэнэ сылдьаллар.

-Бэйэлэрэ киирбиттэрэ дуу, эбэтэр…

-Бэйэлэрэ. Чахчы кыахтаах оҕолор.

-Туох санааттан бу күрэхтэһии тэрийбиккитий?

-Оскуола оҕото билэрэ-көрөрө киэҥ буолуохтаах, ону ырыта, толкуйдуу үөрэниэхтээх. Саныыр санаатын атын дьоҥҥо тиэрдэр, итэҕэтэр, олохтоохтук ыпсаран дакаастыыр, тылын ыллыннарар, иһитиннэрэр гына үөрүйэхтэниэхтээх. Ол буолар биһиги – тэрийээччилэр сорукпут. Сатаан нууччалыы саҥарар буолуохтаах.

Бастааҥҥы куонкуруспутугар наар Алдан, Мирнэй, Нерюнгри оскуолаларын үөрэнээччилэрэ хаардыы хаамар этилэр. Кэлин саха оҕолоро биллэрдик сайыннылар, билигин кинилэр кыайар буоллулар. Ааспыт күрэхтэһиини дьүүллүү кэлэ сылдьыбыт ИВАНОВ, 1 кылаастаах посланник, Дипломатическай академия профессора, кафедра сэбиэдиссэйэ “эһиги оҕолоргут, Москватааҕы үөлээннээхтэрин баһыйар билиилээхтэр, култууралаахтар эбит, миэхэ үөрэнэ кэллэхтэринэ икки илиибинэн ылыам” диэн хайҕаабытын истэн олус үөрдүбүт.

-Кыайбыт оҕолор сахалыы билэллэр дуу, эбэтэр нууччалыы иитиилээхтэр дуу?

-Барылара икки тылынан дэгиттэр саҥараллар диир кыаллыбат. Сорохторо өйдүүллэр эрэ.

-Оччотугар, төрөөбүт тылы билии аныгы үйэҕэ булгуччулаах дуо, диэн ыйытыы үөскүүр.

-Наада. Киһи биир-икки тылынан муҥурданыа суохтаах. Омук тылын, английскайы билии булгуччу ирдэнэр кэмэ кэллэ. Төһөнөн элбэх тылы билэҕин да, соччонон элбэх култуураны, ол омук ситиһиитин билэҕин, ол аата бу олоххо бэйэҥ миэстэҕин булар кыаҕыҥ лаппа үрдүү түһэр. Күрэстэһэр кыаҕыҥ кэҥиир. Оттон төрөөбүт тыл – киһини сүнньүлүүр, атын билиини ыларгар тирэнэр тирэх буолар. Билиҥҥи оскуолаҕа үөрэх хайысхатын быдан кэҥэтиэххэ наада дии саныыбын. Хаһан, ханнык алаас хас ааттааҕын үөрэтиинэн муҥурдаммакка,  аан дойду сайдыытын, киһи-аймах бүттүүн олоҕун кытары хабан, ситимнээн үөрэтии барара буоллар диэн баҕа санаалаахпын.

-Билиҥҥи оскуола үөрэҕин кэпсэтэр буоллахха… Наһаа барыта көрүнньүк, кумаахы, сертификат сырсыыта буолла.

-Конкурус тэрийээччитин быһыытынан, элбэх тыа оскуолаларын кэрийэбин. Онно көрдөххө, социальнай араҥанан арахсыы олус дириҥээбит. Кылаас кыра аҥаара – туох баар күрэхтэһиигэ кыттар, кэлэр-барар, үөрэнэр, эбии дьарыкка сылдьар, активнай баҕайылар, улахан аҥаара – туохха да сылдьыбат, үөрэҕэр мөлтөх, кинилэргэ ким да кыһаммат, таба көрбөт, бэйэлэрэ да ээл-дээл баран хаалаахтаабыттар. Олус хомолтолоох…

-Бу куонкуруска кыттар оҕолор бары дипломат буолан турбаттара биллэр, ол гынан баран кэпсэтии искусствота– дипломатия, тыл этии талаана – орасторство билиҥҥи үйэҕэ, олохторугар мэһэйдээбэтэ буолуо?

-Биһиги эмиэ, кыттааччыларбытыгар, өрүү итини санатабыт. Сатаан сааһылаан саҥарыы – хаһан баҕарар, ханна баҕарар абырал буоллаҕа. Кыттааччыларбытын тыл этии, кэпсэтии, дебат искусствотыгар үөрэтэбит,  курс, тренинг бараллар, элбэх учуутал, дипломат дьону кытары көрсөллөр, кинилэртэн үөрэнэллэр, уһуйуллаллар.

-Сылга биирдэ?

-Ити оҕолорбутун кэтээн көрүөххэ, салгыы сайыннарыахха наада диэн “Интерсфера” диэн коммерческайа суох общественнай организация тэрийдибит. Бу тэрилтэ иһинэн, сайын ыччаттарга анаан “Дипломатическай лааҕыр” тэрийэбит. Бу лааҕырга Россия уонна Кытай МИДтара куратор буолуохтара, үбүлээһинин Горчаков аатынан Фонда уйунуоҕа. Икки өттүттэн сүүмэрдэнэн 25 ыччат 10 күн лааҕырга дьарыктаныаҕа. Москваттан 10-ча оҕо, уоннааҕылара Саха сириттэн сүүмэри ааһыахтаахтар. Сүүмэри икки тылы – английскайы уонна кытай тылын билэр оҕолор ааһыахтара.

-Харчылаах буолар дуу?

-Суох. Босхо. Биир ирдэбил баар – билии.

-“Интерсфера” төгүрүк сыл үлэлиир буолар?

-Оннук былаанныыбыт. Икки сиргэ филиал аһаары дьаһанабыт. Илин эҥэр улуустара Тааттаҕа кииннэниэхтэрэ, Бүлүү улуустара – Ньурбаҕа. Таатталар маладьыастар, оскуолалар ылсан, бэлиэр, күүскэ үлэлээн эрэллэр.

-Сахалартан дипломаттар кимнээхтэрий?

-Иван РОЖИН, эһиил 80 сааһын туолар. Кини Танзанияҕа, Вьетнамҥа посолунан үлэлээбитэ. Виталий АРТАМОНОВ – Намибияҕа, Чадка, Александр МИГАЛКИН – Монголияҕа дойду посольстватын салайбыттара. Владимир ОЩЕПКОВ РФ Кытай народнай республикатыгар посольствоҕа посланник, сүбэһит. Мария ПАРНИКОВА – Францияҕа култуура атташета, Сардаана ЕФИМОВА – Прагаҕа РФ посольствотыгар, Вера СИДОРОВА Москваҕа МИД киин аппараатыгар үлэлии-хамсыы сылдьаллар.

-Бэйи, урукку дьоммуттан ураты, билиҥҥилэри сорохторун билбэт эбиппит…

-Онон, саха дипломаттара бааллара, бааллар, баар да буолуохтара диэн эрэнэбин.

***

Кэпсэттэ Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru