Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

“Кини кыыһа” кимиэхэ анаммыт киинэний?

25.09.2017 01:15 5
“Кини кыыһа” кимиэхэ анаммыт киинэний?

Ааспыт нэдиэлэҕэ араас фестиваллары кэрийэн бириис бөҕөтүгэр тиксибит “Кини кыыһа” диэн ааттаах Татьяна Эверстова уһулбут киинэтин дойдутугар аҕалан сүрэхтээтэ.

Киинэ – саамай маассабай искусство көрүҥэ биһиэхэ саҥардыы үөскээн эрэр. Билигин, сахалыы киинэ түспүт үөскэҕин буорун нүөлсүтүүтэ бара турар. Анал үөрэхтээх кинорежиссердары тэҥэ видео-, киинэ камератын кыайа туппут дьон бары киинэ устан бардылар.

Бу дьон үлэтэ, табылыннын-табыллыбатын, барыларын гиэнэ буккуллан-тэккиллэн, буһан-хатан, миккиллэн, кэнэҕэс национальнай киинэ искусствота сайдарыгар уох буолуохтара. Баҕар, кэнэҕэскитин кэнэҕэс, киинэ искусствотын эйгэтигэр саха киинэтэ бэйэтин ураты суолун тэлэн, тыынын ылан дьоһун миэстэтин булуо турдаҕа. Баҕар, биһиги омукка Бернардо Бертолуччи, Ингмар Бергман, Акира Куросава о.д.а. улуу кинорежиссердар үөскүүр-төрүүр буолуохтара эбитэ дуу…  Таҥара ханна тайанарын ким эрдэ таайыа баарай?

Итинник бүөм санаан баран, Татьяна Эверстова хартыынатын, көннөрү көрөөччү хараҕынан хайдах сыаналаабыппытын этэн көрүөхпүт.

***

“Кини кыыһа” киинэни, арааһа, икки араас өттүттэн сыаналыахха сөбө буолуо: саха көрөөччүтэ уонна арҕааҥҥы көрөөччү хараҕынан диэн.

Бастатан туран, саха көрөччүтүн хараҕынан, киинэ бастакы каадырыттан саҕалаан, орто саастаах дьоҥҥо оҕо сааспытын санатта. 70-80-с сылларга, саха, кырдьык, маннык олохтооҕо.

Ааптар хартыынатыгар урукку олох малын-салын, иһитин-хомуоһун, дьиэтин-уотун, өҥүн-дьүһүнүн туох да сыныйан, быстах деталыгар тиийэ киһини манньытыар диэри чопчу ойуулаабыт. Оһох үрдүгэр иһит, илии суунарга анаан ууну сылытар хоруолаах бөдүөн, эбээлээх эһээбитигэр баар алтан хороҕор  чаанньык, остуол ахсын тэлгэтиллибит биир өҥнөөх халыҥ ыскаачар, маҥан, кыһыл төгүрүк ойуулаах чааскы, бүлүүһэ, солотуулаах кытыылаах сибэккилээх сервиз, оһуордаах пиала, оччотооҥҥу ыал аайы баар сүүрэкэлиир өстүөкүлэ икки ааннаах кинигэ уурар ыскаап, араҕас кырааскалаах муоста, халлаан күөҕэ өҥнөөх күүлэ, аан, түннүк чанчыктара, бытырыыстаах оҕо көбүөрэ, тимир орон, өрбөх таҥас аан сабыыта…

Аны 20-ччэ сылынан 70-80-с сылларга сахалар маннык дьиэлээх-уоттаах, маллаах-саллаах этилэр диэн хрестоматийнай айымньы быһыытынан бу киинэни оскуола оҕолоругар көрдөрүөххэ сөп. Сол курдук барыта урукку олоҕу-дьаһаҕы чуолкайдык көрдөрөр.

Аны, эбээлээх эһээ сиэннэригэр сыһыаннара. Бу эмиэ, саха – оҕоҕо уйан майгытын көрдөрөр. Кыра сырыттахпытына, биһигини аҕабыт биир-биир көтөҕөттөөн аҕалан, уот иннигэр таҥаспытын сылыта-сылыта таҥыннартыыр буолара. Сол курдук, киинэҕэ көстөр оҕону эбэлээх эһээтэ эмиэ олус маанылыыллар, атаахтаталлар. Өксөкүлээх “Төрүөҕүттэн төттөрү төлкөлөммүт” айымньытын хос быһаарыытыгар “саха дьахталлара оҕону иириэхтэригэр диэри таптыыллар” диэн суруйбуттааҕа. Тыйыс айылҕаҕа, элбэх оҕо сүтүктээх омук, оҕоҕо истиҥ ураты сыһыана – бу саха майгыта, ити киинэҕэ көрдөрүллүбүтэ саха киһитигэр чугас буолла. Бары да, оччолорго, итинник истиҥ-иһирэх сыһыаҥҥа иитилиннэхпит.

Сахаҕа биир чугаһынан – киһи айылҕа оҕото буолара көрдөрүллэр. Тыаҕа үөскээбит дьон сыһыыбытын, алааспытын, тыабытын туохтааҕар да ордоробут. Соҕотоҕун тыаҕа тахсан оонньоон-оонньоон кэллэхпит. Бэл, билигин куорат ыгым олоҕуттан быыс буллар эрэ тыаҕа талаһабыт. Бу киинэҕэ айылҕа олус кэрэтик, умсугутуулаахтык уһуллубут.

Киинэҕэ таайтаран көрдөрүллэр экстрасенсорнай дьоҕур тула суруналыыстар икки ардыларыгар мөккүөр тахса сырытта. “Наһаа ичээмсийэ, ураты буолан көстө сатааһын – кыра омук ыарыыта” диэн уонна  “ураты буола сатааһын, атыттарга сээн дэттэрэргэ дьулуһуу – кыра омук буолбатах, киһи-аймах барытын ыарыыта, хас биирдии киһи омугуттан тутулуга суох сыаналаттарыан баҕарар”.

Мөккүһэр өрүт бэйэтин санаатыгар элбэх дакаастабылы аҕалла эрээри, хас биирдиибит бэйэтин эппитин булгуруппакка тутан хаалла.

***

Киинэҕэ, саха көрөөччүтүн хараҕар диэн бэлиэтээн этиэххэ наада, кэпсэтии, саҥа-иҥэ – диалог, эмоция кэмчи. Хаартысканы көрөр курдук. Сахалар кэпсэтинньэҥнэр ээ, дьиҥинэн. Сарсыарда чэйдии олорон, ордук кырдьаҕас дьон, түүллэрин эҥин кэпсэтэр буолаллара. “Бөөлүүн түһээтэхпинэ…” диэнтэн саҕалаан. Манна ити суох – уу-чуумпуга саҥата суох хамсаныы. Дьон эмискэ баар буолан хаалар, хантан кэлбиттэрэ-барбыттара биллибэт. Кэпсэппэттэр. Өлүү-сүтүү сол курдук улахан эмоцията суох ааһар. Киинэҕэ эмоция – оҕо ытааһына. Онон бүтэр.

Персонажтар, соцреализмҥа үөрэммит дьон буолан буолуо, оччотооҥҥу саха олоҕор холоотоххо, оҕонньоттор “гламурнай” соҕустар диэххэ сөп. Маҥан бэлэнньиктээх эмээхситтэр, уһун баттахтаах оҕонньоттор. “Сүдү оҕонньоттор” тугу тиэрдиэхтээхтэрэ киинэҕэ эмиэ биллибэт.

Бу түгэни ырытыыга эмиэ икки санаа баар буолла: “Киинэҕэ киргин-хоххун көрдөрөөрү гынаҕын дуо? Киинэ диэн искусство. Нууччалар историческай киинэлэрин көр ээ,  бары баай-дэлэгэй, чэбэр-чэнчис таҥастаахтар. Дьадаҥылара эмиэ наһаа “ыраастар”. “Национальнай өйү-санааны көтөҕөр, патриотическай сага-киинэлэргэ барыта баай-талым,  кыраһыабай буоллун, Билигин уһулла сылдьар “Тыгын Дархаҥҥа” мин эмиэ былыргы сахалар чэбэр, кыраһыабай таҥастаныахтарын баҕарабын. Оттон көннөрү киинэҕэ… саатар бырдах дыыгыныыра баар буолуохтаах буоллаҕа”.

Ити саха көрөөччүтэ сахалыы киинэни ырытыыта буолла.

***

Оттон арҕааҥҥы көрөөччү хараҕар “Кини кыыһа” киинэ тоҕо итиччэ биһирэннэ диэн ыйытыыга хоруй көрдөөтүбүт.

Бу киинэ хара-маҥнайгыттан арҕааҥҥы көрөөччүгэ ананан уһуллубут диэн түмүккэ кэллибит.

Бастатан туран, Татьяна Эверстова – азиатскай киинэ канонугар оруобуна сөп түбэһэр киинэ устубут. Аҕыйах саҥалаах, ис турук хамсаныынан бэриллэр, олоххо-өлүүгэ сыһыан эмиэ “холку” азиатскай философиялаах.

Ааптар, баҕар, дьоппуоннар минималистическай киинэлэрин сабыдыалынан үлэлээбитэ буолуо. Дьоппуоннар минимализмнара – кылгас кэмҥэ биирдэ хаптаччы саайар. Туочуканы ылан күүскэ туруоран кэбиһэр. Дьоппуоннарга саҥа аҕыйах эрээри – музыканан доҕуһуола олус күүстээх буолар. 

Онон “Кини кыыһа” – толору азиатскай киинэ.

Иккиһинэн. Татьяна Эверстова аан дойду атын омуктарыгар – САХАНЫ билиһиннэрбит. Кини сүрүн үтүөтэ онно сытар. Хоту дойду хонноҕор “саха” диэн омук баарын, кини олоҕун-дьаһаҕын, дьүһүнүн-бодотун, майгытын-сигилитин, туохха итэҕэйэрин, хайдах сиргэ олорорун – ааптар кыраһыабайдык ойуулаабыт. Арҕааҥҥы көрөөччү ону олус сэргээбит уонна сэҥээрбит. Татьяна Эверстова хартыынатыттан кини хаһан да урут билбэтэх-истибэтэх дьикти кэрэ айылҕалаах, сирдээх-уоттаах атын дьону билбит-көрбүт, ол иһин улаханнык умсугуйбут буолуон сөп.

Киинэ айааччылар араас-араас суолу-ыллыгы тутуһаллара, ханнык-туох көрөөччүгэ анаан үлэлииллэрэ бэйэлэрин быһаарыныылара. Ол сахалыы киинэни элэппэт да, энчирэппэт даҕаны, төттөрүтүн көрүҥүн арааһын дэлэтэн, биһиги дьоммутугар саҥа аартыктары арыйар кыахтаах. Онон, Татьяна Эверстова  “Кини кыыһа” киинэтин иккис чааһа (быйыл уһуллум диэн эттэ) кинофестиваллар сэҥээриилэрин эмиэ тардыа дии саныыбыт.

***

Aartyk.Ru

Обсуждение • 5

Добавить комментарий
  1. Дьэ

    Бюджет фильма?23

  2. Бэрт ырытыы

    Туйаара олус бэрткэ ырыппыт эбит.
    Бэйэм бу кербут курдук сананным.
    Хайдах-эмэ булан керуеххэ баар эбит.

  3. Хампа

    Баай дьахтар бэйэтин арбанан уьулбут киинэтэ буолуо дии саныыбын мин лично.

  4. Аноним

    Дьикти, дирин философиялаах киинэ, киьини толкуйдатар

  5. Сайаҕас

    Киинэҕэ саҥата аҕыйаҕа соччото суох буолааччы, ону кыайар киһии

Оставить комментарий    

Шиномонтаж Левша

СахаСтройПлит
Cтоматология 32
«Стоматология Все 32»