Курс валют
$
92.59
0.02
100.27
Курс валют
Курс валют
$
92.59
0.02
100.27
Меню
Поиск по сайту

Дьокуускай баһылыгар хандьытаат олуттаҕас “саҥата”…

19.08.2017 11:37 7
Дьокуускай баһылыгар хандьытаат олуттаҕас “саҥата”…

Вацлав Серошевскай “Сахалар” диэн кинигэтигэр сахалар уустаан-ураннаан, хоһуйан-дьүһүйэн, ойуулаан-дьарҕаалаан саҥаралларын алыс астыналлар, оннук устар ууну сомоҕолуур уус тыллаах дьону олус сэргииллэр, сөбүлүүллэр диэн бэлиэтээн турар. Бэл, нуучча тойотторо, сулууспалаахтара көннөрү сахалыы эрэ буолбакка, уус-уран тылынан саҥарарга дьулуһалларын туһунан суруйар.

Ити саха тылын туттуллар эйгэтин – 19-с үйэтинээҕи балаһыанньаны көскө кэлбит поляк киһитэ сурукка тиһэн хаалларбыт.

Саха тылын көйгөтүтүү индустриализация күргүөмнээхтик саҕаламмытыттан  50-с, 60-с сыллартан барбыта. 70-80-с сылларга саха тыла барахсан куорат сиргэ букатын да умнулла сыспыта.

***

Кэлиҥҥи ааҕыынан, Дьокуускай куорат олохтооҕун ахсаана 325 тыһ. тиийдэ. Итинтэн 70 бырыһыана сахалыы саҥалаах, өйдөөх-санаалаах, сиэрдээх-майгылах, үгэстээх дьон.

Дьокууускай куорат нэһилиэнньэтин омугунан састааба 90-с сыллартан уларыйан барбыта. Улуустартан дьон көһүүтэ элбээн, сыыйа Саха Өрөспүүбүлүкэтин киин куората сахалыы  саймаархай тылынан туолан, 70-80-с сылларга курдук, сахалыы саҥарыы “хаалынньаҥ” бэлиэтэ буолан кынчарыллара тохтообута. Төттөрүтүн төрөөбүт тылын билбэт киһи туох эрэ дьиэктээх курдук сананар кэмэ кэлбитэ.

“Бичик” национальнай кинигэ кыһатын кылаабынай эрэдээктэрэ  Валерий Луковцев биир интервьютугар аһаҕастык билинэн турар: “Урут автобуска сахалыы саҥардахха “киһилии саҥарыҥ!”, “тоҕо бэйэҕит тылгытынан саҥараҕыт!” диэн күргүй-көбүө буолара”, –  диэн. Ол оннук кэми баттаспатах көлүөнэни итинник хабааннаах ахтыылар сөхтөрөллөр: “Ама, оннук кэм баар этэ дуо, төрөөбүт тылынан саҥарары хайдах бобуохха сөбүй?”…Дьэ, араас буолара.

Бириэмэ ааһар. Сыыйа Дьокуускай сахатыйда, саха куората буолла, бэл баһылыкпыт бэйэбит тылбытынан саҥарар киһи талыллыбыта ону да кэрэһэлиир. Инники хартыына букатын атын этэ буоллаҕа.

***

Биллэрин курдук, балаҕан ыйын 10 күнүнээҕи быыбарга түөрт хандьытаат күөн көрсүөхтээх: Айсен Николаев (ЕР), Гаврил Парахин (ЛДПР), Радий Васильев (КПРФ), Денис Васильев (СР).

Түөрт хандытааттан үһэ сахалыы билбэт, саҥарбат дьон. Ол гынан баран, кинилэр эмиэ өйдүүллэр, куоракка сүрүн электорат – саха тыллаах. Онно чугас буола сатыахтарын эмиэ наада курдук буолан тахсар. Сорох-сорохтор онтулара олуонатык эргийэн тахсар.

Холобур, хомуньуустар хандьытааттара Радий Васильев биллэриитигэр сурунар: “Выбор всегда есть!” – “Быыбар куруук баар!”.

Сэрэйдэххэ, “талар кыах баар”, “талыахха сөп” диэн этэ сатаабыттар. Ол быыһыгар саха уус-уран литературнай тылын нуорматыгар киирбэт – “куруук” диэн диалект тылын сыбаан быстарбыттар. Инньэ гынан хандьытаат тыла сатаҕай, өйдөбүлэ тиэрэ-маары буолан тахсыбыт.

Саха тыла – ытыктабыллаахтык, өйдөөн-дьүүллээн, сүгүрүйэн сыһыаннастахха бэрт хомоҕой, минньигэс амтаннаах, сүмэһиннээх-үрүмэлээх, муҥура суох баай тыл буоллаҕа. Ону халы-мааргы туттуу, аатыгар эрэ тылбаастаабыта буолааһын хандытааты киэргэппэт. Тыл – иһэҕэ суох олооччу буолбатах, ыллыҥ да тиэрэ-маары кэппэккин.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай тылыгар ытыктабыллаахтык, эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһыахха баара.

Серошевскай саха тылын – Сибиир французскай тыла диэн  ааттаабыт кэмнээҕэ. Саха тылын билэр киһи, оччолорго, Сибиир Ийэ киэҥ иэнинэн хайа баҕарар көҥүл сылдьар кыахтаах диэн кини суруйбута. Судаарыскай Пекарскай эмиэ куотар эрэ туһуттан бастаан саха тылын  үөрэтэн баран устунан ылларан, өйүн-санаатын сүүйтэрэн, туох да сүҥкэннээхэй тылбаасчыты суруйан хаалларбыта. Ол курдук, саха тыла сүрэҕи сүүйэр күүстээх, хомуһуннаах, алыптаах буоллаҕа.

Биллэн турар, хандытааттар сахалыы саҥаран барыахтара диэн киһи күүппэт эрээри, саха тылыгар ытыктабыллаахтык сыһыаннаһаллара эрэйиллэр дии саныыбын.

***

Дмитрий ПАВЛОВ,

Дьокуускай куорат олохтооҕо. 

 

 

Обсуждение • 7

Добавить комментарий
  1. Мда

    Биир да сахалыы учугэйдик билэр киьитэ суох эбит. .. билсибэт эрээри хайдах салайар?

  2. Человек с тундры

    г. Якутск – бывший Якутский острог, казацкий форпост на северо-востоке. И мэр должен быть русским в честь 385-летия. Хотя до революции в Якутске сам губернатор, и все исправники, чиновники хорошо говорили на якутском. На тундре во все времена общались и общаются только на втором родном якутском – саха

  3. Хэх

    Человек с тундры это Членов?

  4. Неравнодушный человек

    Можно согласиться.
    Но послушайте что объявляют в автобусах города!
    Улица Чиряева – Чиряева аатынан уулусса (превратили в женский род).
    Я лирой на встрече с мэром говорила про это. “Улица Хабарова – -?Хабарова аатынан уулусса и другие сказала.
    Изменили перевод. Но Чиряева осталось! Про другие объявления молчу…

  5. Боккуойа

    Культуру обслуживания города наверно несет Айсен Н.
    Низкая культура горожан и Мэра.
    Зато, уж!!! Коррупция в городе, в целом в республике очень высокая!!!😳😬😬😬

  6. 1

    комментарий кэрдэххэ нууччалар сахалыы эйдууллэр, аа5аллар эбит дуу. Эмиэ да учугэй эбит 🙂

Оставить комментарий