Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

Быыбар кэлэр уонна ааһар. Политиктар, норуоккутун харыстааҥ!

10.04.2017 03:39 4

Ханнык баҕарар омугу салайааччыларынан, норуота киниэхэ сыһыанынан сыаналыыллар. Оттон, биһиги, салайааччыларбытын күн аайы ойон тура-тура сылайбакка үөҕэбит.

Быыбар кэлэр уонна ааһар. Политиктар, норуоккутун харыстааҥ!
Интернети көрдөххө, аахтахха – саха норуота кыайан бэйэтин салайынар кыаҕыттан ааспыт. Онно үөхсүү , манна үөхсүү… Сороҕор көрө-ааҕа сатаан баран, кырдьык, омуктар этэллэрин курдук – сахалар былааһы уйбаттар, салайынар кыахтара, таһымнара суох дииллэригэр сөбүлэһиэх санаам кэлэр.

Омук президеннэх эрдэхпитинэ быдан иллээх этибит.

Ханнык баҕарар омугу салайааччыларынан, норуота киниэхэ сыһыанынан  сыаналыыллар. Оттон, биһиги,  салайааччыларбытын күн аайы ойон тура-тура сылайбакка үөҕэбит.

Михаил Николаевы төһөлөөх сорун сордообуппут буолла. 2000 сыллааҕы быыбарыгар, тоҕоос көстүбүччэ, ону омуктарыҥ  бэйэлэрин тустарыгар эргитэн ылан, нуууччаны аҕалан олордон кэбиспиттэрэ.  Штыровы ким эмэ саҥа таһааран улаханнык үөхпүтэ дуу? Кэлиҥҥи сылларыгар биир сайтка кэриэтиир суруйуулар тахсыталаабыттара, атыттар аҕыс сыла быһа “мыык” да диэбэтэхтэрэ эбээт.  Бу айылаах элбэх кириитикэһиттэр ханна сылдьыбыттара буолла диэҕи баҕарыллар.

Егор Борисовы, син биир ханна гыныахпытый, соло булбакка уу иһэ-иһэ ыыстыыбыт. Сибилигин Тумусовы дуу, Евсеевы дуу, Жирковы, Максимовы, Николаевы дуу таларбыт буоллар, син биир эргийэн кэлэн салгыбакка үөҕүө этибит диэн сүүс бырыһыан эрэллээхпин. Ким да олордун куруук ыыстыахпыт.

***

Норуот уонна былаас,  дьиҥинэн,  биир буолуохтаахтар. Былаас буолла да “куһаҕан”, “өстөөх”, “норуоту утары” диэн өйдөбүлү тоҕо соҥнуулларый? Ол аайы биһиги тоҕо онно сөбүлэһэн иһэбитий? Оттон былааска да биһиги биир хааннаахпыт, тыллаахпыт-өстөөхпүт, билэр киһибит эбэтэр “билэр киһибит” билэр киһитэ олорор эбээт. Кини уруутун-аймаҕын, аҕатын-ийэтин, төрдүн-ууһун ааҕа билэбит.  Биир эмэ нуучча салайааччы аҕата-ийэтэ кимин-тугун билэбит дуо? Суох.

Саха бэйэтин киһитин наар сэниир үгэстээх: “билэр күөлүм балыга”, “кини саҕа баар инибин” диэбит курдук өс саҕа санаһабыт.

Тоҕо итиннигий?

Аҕыйахпыт бэрт – ол иһин дии саныыбын.  Бэйэ-бэйэбитин наһаа билсэбит: “Ол Маарыйа сиэнэ  – Дьөгүөр кыра уола Ньукулай ойоҕо Алааппыйа абаҕатын Арамаан орто кийиитин  Мааппа кыра балта  Өкүлүүн уолугар тахсыбыт”.  Ким хаһан ханна тугу гыммыта, тугу оҥорбута барыта биллэ турар. Аны бары бэйэ-бэйэбитин билсэрбит бэрт буолан, туох эмэ (ордук куһаҕан) таҕыста да бары олус аймана түһэбит. Ити саахаллары ылан да көрүөҕүҥ – бары дьиһигис гынабыт, улаханнык уолуйабыт, дьиксинэбит, кырата суох ытаһабыт – тоҕо диэтэххэ буруйдааҕы  да, эмсэҕэлээччини да бары билэр дьоммут буолан тахсар. Оттон өскөтүн нууччалар курдук мөлүйүөнүнэн ахсааннаахпыт эбитэ  буоллар, ханна эрэ кими эрэ өлөрбүттэрин дуу, талаабыттарын дуу туһунан сыһа-соһо сылдьан кэпсэтиэх этибит дуо?  Ол ханна эрэ билбэт киһиҥ тугу эрэ гыммытыгар туохха кыһаллыаҥый – наайа буоллар истэн кэбиһиэҥ, сарсыныгар умнуоҥ.

***

Аны, биир дьикти майгылаахпыт – саҥаттан наар куттанабыт, наар утарсабыт. Көтөр аалтан, борокуот аалтан, промышленностан, тимир көлөттөн, тимир суолтан, муостаттан, собуоттан – барытыттан бүтэйдии дьаахханан, куттанан киирэн барабыт.   Аймыыр дьоннуун тэҥҥэ аймаһан барабыт, онтон сылтаан бэйэ-бэйэбитин кытары иириэхпитигэр диэри иирсэн турабыт.

Төһө да тыйыс айылҕалаах сиргэ олордорбут төрөөбүт дойдубутун муҥура суох таптыыбыт. Саха мээнэҕэ “айылҕа оҕотобун” дэммэт. Айылҕаттан олус тутулуктаахпыт.  Кыһыммыт олус уһун, ытарча тымныы, түлэкэй хараҥа – киһи кутун-сүрүн баттыыр. Итини сааһыран истэҕиҥ аайы чуо этиҥ-сииниҥ олус ыараханнык ылынар буолар эбит.

Аны кыһын ханна да барар-кэлэр  сириҥ суох.  Бэҕэһээ эрэ урбанизацияҕа сыстыбыт омук өйө-санаата куорат менталитетыгар, тэтимигэр  сөп түбэһэ,  уларыйа охсубат. 90-с сылларга эрэ куоракка күргүөмүнэн көһөн кэллэхпит. Урукку курдук дэриэбинэҕэ таптаатын да маҕаһыыҥҥа  тахсан сураҕы-нуомаһы билэр, дьону-сэргэни көрөр-истэр кыахпыт суох. Таас дьиэлэргэ симиллэн хаалбыт бэҕэһээҥҥи тыа сахата, ордук сааһырбыт өттө,  олоҕо чуҥкуйар,  санаата-оноото ол чуҥкуктан оонньоон, тууйуллан барар. Куорат сыта-дьаара, кыһын тумана, хараҥата  уһуна-киэҥэ, кэлэр-барар тыын таһаарар сир кырыымчыга, айана моһуога  – туһугар туспа кыһалҕа. Ханна баран бэйэҥ  үөлээннээххин кытары “һай-һуй” диэн тыыҥҥын таһаарыаҥый? Муунтуйуу тахсар.

***

Сааһырбыт киһиэхэ уонна оҕоҕо айылҕа сабыдыала улахан. Бэл, соторутааҕыта учуонайдар “синдром полярного напряжения” диэн, хоту сиргэ олорор дьон уйулҕалара тыйыс айылҕаҕа сабыдыаллатарын наука таһымыгар билиннилэр,  тиэримин олохтоотулар. Ордук уһук хоту олорор дьон  полярнай түүҥҥэ сэниэтэ эстэрин, санаа баттыгаһыгар ылларарын, кэлиэх-барыах сирэ кэлии үүтэ буолар турукка түһэрин, төрүөтэ суох туохтан эрэ ыгылыйарын учуонайдар бэлиэтииллэр.  Баҕар, ол иһин да хоту улуустарга оҕо-ыччат бэйэтигэр тиийиниитэ элбэҕэ, дьон арыгыга ылларыыта үгүс буолуо – айылҕабыт кытаанах усулуобуйата сабыдыаллаан.

Холобур,  дьон тугу эмэ утарсар санаата – ити миитиннэр, пикеттэр ордук кыһын элбэхтэр. Сайын политическэй көх намырыыр, күһүн олох да симэлийэр. Күҥҥэ, сырдыкка, сылааска – дьон санаата кэҥиир, сүргэтэ көтөҕүллэр. Аны тымныы буойбат буолан сырыы-айан дэлэйэр, дьон сайылыы тыаҕа бараллар, айылҕаҕа тахсаллар, даачаларыгар түбүгүрэллэр – солото суох бараллар.

Уһун унньуктаах Аф. Максимов суутугар сылдьааччылар саҥаларын истэн соһуйан турабын. Сууту –тыҥааһыннаах сериал, аныгы тылынан “реалити-шоу” (суут “шоута” туох аанньалаах буолуой) курдук, күн аайы түбүк оҥостон үксэ сааһырбыт дьон тиийэн  көрөр. Суут тохтобулугар ол дьон бары хомунан тахсан Минсельхоз остолобуойугар  остуоллары холботолуу тутан эбиэттииллэр уонна көрбүттэрин-истибиттэрин ырытыһаллар.  Ол олорон биирдэ: “Сууппут бүттэҕинэ ханна көрсөр буолабыт… – диэн сонньуйбуттар. –  Салгыы туох эмэ тэрийэн, аны да  билсиһэ туруохха баара”. Бу маннык сонньуйуу баар буоллаҕына, сорох-сорохтор көрсөр, кэпсэтэр кыахтара, төрүөттэрэ – общениялара тиийбэт буолуон сөп. Киһи – социальнай, соҕотоҕун сырыттаҕына – дьоло суох, дьоҥҥо-сэргэҕэ талаһар, ол ону учуоттуохха баара. Аны аһара активнай саастаах дьоммутун эдэр ыччаттарга сыһыаран кинилэр уопуттарын, эрчимнэрин ыччаты иитиигэ, общественнай үлэҕэ, тэрээһиҥҥэ туһулуохха баара.

“Үһүс саас” диэн интэриэстэринэн кулууптар бааллар. Ол гынан баран, киһи эрэ барыта ыллаабат,  үҥкүүлээбэт, оһуохайдаабат, физкультуранан дьарыктаммат. Ити кулууптар дьарыктарын кэҥэтэн, хайысхатын элбэтэн, оһуохайдыыр да сирин улаатыннаран, биир сири анаан дуу, эбэтэр буолар сирин уокуруктарынан тэниччи тардан дуу үксэтиэххэ баара.

Дьон хаһан баҕарар наадалаах буоллаҕына эрэ санаата толору буолар.  Кимиэхэ да наадата суох буолуу… иэдээн.  Суукка сылдьар, пикеттэргэ кыттар дьон – олоххо өрүү көхтөөх  позициялаах дьон бэйэлэрин эрчимнэрин таһаараары сылдьаллар. Бу политическэй событияларга кыттан кинилэр наадалаах курдук сананаллар. Күүрээҥҥэ, күргүөмҥэ, олох үөһүгэр сылдьар дуу, түөрт истиэнэҕэ хааллан чуҥкуйан олороро дуу? Бастакыта быдан сэргэх буоллаҕа. Олоҕуҥ бэйэтэ уус-уран киинэ буола түһэр.

Хаһан эрэ “Вацап” Саха сиригэр тоҕо наһаа дэлэччи туттулларын туһунан суруйан турабын. Сэргээбит да баара, утарбыт да баара. Ол гынан баран ол онно эппит санаабыт эмиэ хатылыым – виртуальнай олоххо олоруу, дьэргэлгэн олоҕу ордоруу – ол аата дьиҥ олоххо бу киһи бэйэтин кыаҕын, аналын ситэ булбатах киһи. Улахан куораттарга кэлии-барыы, сүпсүлгэн улахана – олох будулҕана сүрдээх. Ол иһин араас интернет-сыһыарыыларга, социальнай ситимнэргэ дьон күнү-күннүктээн олорор кыаҕа суох. Оттон биһиги тымныыбытыгар кыаһыланан барар-кэлэр сирбит сэдэх дьон ол иһин “Вацаптарга” олоробут. Олох төһөнөн сайдыылаах –соччонон киһи бириэмэтэ суох, дьиҥ олоҕунан олорор. Төһөнөн иллэҥ кэм элбэх – соччонон виртуальнай олоххо талаһар.

***

Ити үөһэ ахтыбыппыттан сиэттэрэн, хотугу сир олохтооҕун уопсай  майгыта тахсан кэлэр. Дьиҥинэн, бэйэ кыаҕын кыайан таһаарбат буолуу, сааһырыы, соҕотохсуйуу, муунтуйуу, үгэһирбит олох укулаата уларыйыы, иэрэҥ-саараҥ кэм, социальнай араастаһыы улаатааһына, дойду олоҕун политиката, экономиката тосту уларыйыыта, идеологиялар киирсиилэрэ, тыйыс айылҕа сабыдыала, ахсаан аҕыйаҕа  – бу хотугу киһи барахсан уйулҕатыгар, бэйэтин киһи тэҥэ сананарыгар улаханнык охсор. Бу маннык майгыны уонна туругу быыбарга хото туһанар политиктардаахпыт.

Политиктар боростуой дьонтон атын эйгэҕэ, сыаннаска олороллор. Бу интернети эрэ аахтахха – туох баар Саха сирэ барыта политиканан ииригирэн, этиһиинэн-охсуһуунан олорор курдук. Дьиҥинэн, учуутал Мария Ивановнаҕа, суоппар Барыыска, хачыгаар Сэмэҥҥэ, эбэтэр дьоҕус урбаан тэрилтэтигэр үлэлиир Уйбааҥҥа ким  депутат, ким  Ил Дархан буолара улахан оруола суох. Арай, омугунан эрэ боппуруос турдаҕына проблема сытыырхайыан сөп. Оттон саба быраҕан эттэххэ, ким тойон буоларыттан тутулуга суох кини олоҕо уларыйбат. Үлэлээтэҕинэ – хамнастаныа, суох да – суох. Онон “политика сонунун” кэпсиир интернети, бэчээти, араадьыйаны, телевизоры – политиктар эбэтэр онно чугас дьон көрөллөр, истэллэр, ырытыһаллар. Боростуой киһи онно орооспот, солото да суох, сэргээбэт даҕаны. Кини ордук ас астааһынын ырыссыабын көрүө, киинэ көрүө, “сулустар” олохторун билсиэ, дьиэ, массыына өрөмүөнүн интэриэһиргиэ. Онон аҥаардастыы интернеккэ сурулларынан эрэ бүтүн норуот санаатын “билии” ситэтэ суох.

***

Биир өттүнэн, сахалар, олоҕу тосту уларытар курдук  улахан политиканы оҥорорго кыахпыт суох. Бастакытынан, ахсааммыт сабырыйтарар. Иккиһинэн, илэ суохпут. Үсүһүнэн, сайдыыта суохпут,  чиэски сиргэ уустук айаннаах сиргэ олоробут, айылҕабыт тыйыс. Ол ону билиниэххэ наада. Бэйэ икки ардыгар улуутумсуйан түөскэ охсунуохха сөп. Ол гынан баран атын улахан омуктар ону ылымматтар. Холобур, күн бүгүн Саха Оскарын туттара барбыт дьоммутун америкалар “группа странных неизвестных, незамужних женщин из дикого севера” диэн сонуннарыгар суруйбуттар. Биллэн турар омуктарга, буолаары буолан америкаларга итинтэн атыннык ааттанар кыахпыт суох. Бүтүн икки материк төрүт олохтооҕун кыргыбыт, хаалбыт сороҕун резервацияҕа симпит, бэлэм пособияҕа үөрэппит – “положительный геноцид” диэн ааттыыр технологияларынан омук аатыттан аһардыбыт дьон – кыра-хара омугу барыларын “дьиикэйтэн” атыннык ааттаабаттар.

Бэлэм, босхо  харчы – хаһан баҕарар икки өрүттээх. Наар бэлэми эрэйии – сайыннарбат. Политиктар итини, үөрэхтээх дьон быһыытынан бары билэллэр эрээри (билбэттэр диэҕи киһи тыла тахсыбат)  дьону буккуйаллара сиэрэ суох. Наар  “кулу” диэн көрдүүр, ирдиир суол омук дьылҕатыгар охсуулаах. Америка индеецтэрин, Канада эскимостарын дьылҕытын көрүҥ эбээт: биллилээх учуонайдара, промышленниктара, менеджердэрэ, искусство, култуура үлэһиттэрэ  ханна баалларый? Таҥас-сап таҥна-таҥна туристары саататартан ураты тугу гыналларый? Политиктарбыт биһигини – сахалары эмиэ итинник оҥороору “кулу” диэҥҥэ дьону ускайдыыллара  кыһыылаах.  Тэҥ сайдар кыаҕы туруорсуохха наада эбээт. Тэҥҥэ сир баайын хостуохха, таҥастыахха, батарыахха, оҥоруохха-тутуохха  диэн. Наар утары өттүнэн туруора, ыҥыра сылдьар дьоммут сайдыыны утарсан да диэн ханна ыраатыахтарай? Туруорсар да киһи туманнаах Дьокуускай уулуссаларын таһымыттан тахсан, Россия правительствотын солбуйар председателэ  илэ бэйэтинэн кэлбитигэр киирэн, сирэй көрсөн дьон-норуот долгуйуутун сирэйигэр этэн-тыынан биэриэхтээҕэ. Тоҕо ол уулуссаҕа турда, атын депутаттары кытары полпредтыын көрсүбэккэ?..  Биһиги депутаттарга интэриэспитин көмүскэтээри мандаты итэҕэйдэхпит, улахан, үрдүк таһымҥа киирэн-тахсан, туруорсан кииристин диэн. Уулуссаҕа атыттар да туруохтарын сөбө.

***

Сорох политиктар  наар кимиэхэ эрэ, ханна эрэ  сурук суруйарынан үлүһүйэллэр. Оттон ол сурукка хардата ханна баарый?  Суруллубут сурук түмүгэ тугуй?  Түмүгү ситиһии – депутат, политик үлэтин көрдөрүүтэ буолбатах дуо?  Сатахха биир үтүө түмүктээхтик хардарыы кыалыбатаҕын.  Киһи сорунна да, тиһэҕэр диэри, оттон,  тиийиэхтээх буоллаҕа эбээт.  Утарсыы да, сурук да – түмүктээх буолуохтаах.

***

Аны ити референдуму ыыттарарга туруорсан сурук суруйан Киин быыбардыыр хамыыһыйаҕа киллэрэн баран тоҕо эмиэ төттөрү  ыла сатаатылар?  Бүгүн биэрэбит, сарсын ылабыт… “Референдуму ыытар туспа сокуоннаах”  диэн элбэх киһи быһаарда. Ама, да буолбутун иһин, хайдах сокуону оҥорор дьон сокуон ирдэбилин билбэтэҕэ буолан төттөрү-таары сайабылыанньаларын мэскэйдэтиэхтэрэ дуо?  Ону таһынан, туох гынаары “Саха республикатыгар референдум буолар буолла, РФ правительствота Саха сиригэр биир гектары босхо биэрбэт буолла” диэн сураҕы тарҕатыахха сөп  этэй?  Дьону тоҕо бутуйаллар?

Билигин интернеккэ суруйаллар:  референдуму тэрийэргэ “кикпит” политиктар  бэйэлэрэ референдуму көҕүлүүр  бөлөххө киирбэккэ атын дьону киллэртээбиттэр, – диэн. “Сөбү оҥоробут” диир буоллахтарына, тоҕо бэйэлэрэ киирбэтилэр, сирэйдэрин атын дьонунан сабыннылар?  Наар дьон кэннигэр сылдьан оонньуур  политиктары киһи хайдах ылыныан  сөбө буолла…

Утарсары да сатыахха наада эбитэ буолуо. “Сокуону сокуон эрэ кыайар” диэн этиини биһиги да билэр кэммит кэллэ буолбатах дуо? Хайа муҥун үөрэнэр киһи үөрэнэр, сайдар омук  сайдар кэмэ кэлиэхтээх этэ… Кимиэхэ эрэ куттаан дуу, көрдөһөн дуу сокуону уларыттарбаккын, буолаары буолан федеральнай сокуону. Юридическэй грамотность диэн баар буолуохтаах. Сайабылыанньа эрдэттэн суут-сокуон хараҕынан барыта хайыллан суруллуохтаах  этэ – төттөрү-таары биэрэр-биэрбэт гына саатаабакка.

…Тиийэн “булгу уларытыҥ диэбиппэр соруйан уларыппатылар”, эбэтэр “тойон уларыттарыахтаах этэ ону соруйан уларыттарбата!”  – диир дьон сөхтөрөр. Тугуй ол, атаах оҕо аҕатыгар атаахтыырын кэриэтэ дуо?

Норуот аһыныгас. Ол гынан баран, наар олоҕо суох “атаҕастаммыт” оруолу оонньуур политиктары кэлин киһи итэҕэйбэт буоларыгар тиийдэ.  Биричиинэлэрэ да, ахсааннара да элбэҕэ бэрт. Итинник “көрүлээн” дьону угаайыга киллэрэн биэрэ сырыттахтарына хаһан норуоттарыгар уһун сону кэтэрдэллэр? Быыбар кэлэр уонна ааһар, ол аайы норуоту  уган биэрии, үктэтии сатаммат.

***

Прасковья НИКАНОРОВА,

Дьокуускай к. “Аартыкка” анаан.

05 марта, 2016 г.

 Источник: old.aartyk.ru

Обсуждение • 4

Добавить комментарий
  1. стрелок

    итэгэлэ суох молтох норуоппут.

  2. Минсаха

    Идет новый раздел мира, международное положение не очень предсказуемое, новая приватизация, интересы крупного капитала направлены к нам, новый этап промышленного освоения Якутии, тенденция усиления федерального центра, отсюда и будет постепенное складывание качественно новых отношений с субъектами федерации. Отсюда и сыр-бор в нашем доме. Так, что не якуты виноваты, а внешние факторы так нервно влияют на нас. Так и должно быть, когда на на общем море поднимается зюйд-вест

  3. КЭЛЭЙБИТ

    АВТОР БЫЫБАРДААЧЧЫЛАРГЫТЫН ТУОХТАН ХАРЫСТАППЫТЫН МИН КЫАЙАН ОЙДООБОТУМ бИЛИГИН НОРУОТ УКСЭ ДА ТОЛОРУ ОЛОХУНАН ОЛОРОРУГАР УПТЭЭХ ХАРЧЫЛААХ БУОЛБАТАХ ОРДУК ТЫА СИРИГЭР УЛЭТЭ СУОХ ЭЛБЭХ сОКУОН БАРЫТА КЫРА КЫАММАТ УРДУНЭН БАРАР БУОЛБАТ ДУО ХОЛОБУР УОТ ЖКХ ТОЛОБУРЭ АЬЫЛЫГЫН ТАНАНЫН СЫАНАТА КУН ААЙЫ УРДУУР ОЛ ОННУГАР КЫРА ХАМНАСТААХ КИЬИ УЬУННУК УЛЭЛЭЭТЭХИНЭ ЭРЭ ПЕНСИЯХА ТАХСАР ОТТОН СУУЬУНЭН МОЛУЙУОНУНЭН ХАМНАСТААХТАР УС ТУОРТ СЫЛЫНАН ТАХСАЛЛАР ДИЭ СОКУОН ТАХСЫБЫТ ТАХСЫАХТААХ ДУ ДЬЭ УОННА ЭТИН ТЭН БЫРААП БААР ДИЭН МАНЫ ТАЬЫНАН АЛЛАРААТТАН САХАЛААН УОЬЭЭННЭ ДЫЛЫ ТОЙОТТОРБУТ БОТУЧЧУ МИН САНААБАР НЕЗАСЛУЖАННАЙ ХАМНАСТАРЫН ТАЬЫНАН ПЕНСИЯЛАРА УРДУГЭ КИЬИНИ АЬАРА КЫЬЫТАР ОЛ ИЬИН КИНИЛЭР НОРУОТУ УУРБЭ СУОЬУ КЫНАР БЫЛААСТАРА БУОЛБААТ БИЛИННИ РОССИЯ УРДУНЭН ЭТЭ ДА БАРЫЛЛЫБАТ ТОХО ГОСПРЕДПРИЯТИЯЛАРГА МЕНЕНЖЕР УПТЭРИН ТОХО ПРОСГРЕССИВНАЙ НОЛУОК ТОХО ОЛОХХО КИИРБЭТИН ХАЬААННА ДЫЛЫ МАНЫ БОРОСТОЙ НОРУОТ ТУЛУЙАРЫЙ МИИРДЭ ЭМИТ МИИТИННЭЭН КОРДОХХО ТОХО МАННЫК ХАЛЫ МААРГЫ ЫСТАТЫЙАЛАР СУРУЛЛАЛЛАРЫЙ ОССО ДА ЭЛБЭХИ СУРУЙУОХХА СОП ЭТЭ МАНАН БУТУУМ

  4. Аноним

    кырдьык олохпут ыараан истэ5ин аайы буруйдааҕы көрдөөһүн баар суол.бачча баайдаах сиргэ олорон тоҕо манныгый диэн боппуруос кими баҕарар толкуйдатар.

Оставить комментарий    

Шиномонтаж Левша

СахаСтройПлит
Cтоматология 32
«Стоматология Все 32»