Туруусуктан тутулуктаах… туура баһаан! 

Туох да диэҥ, кыһалҕа буолла. Була сатаан буолбакка, күтүр элбэх күннээҕи түбүктэн арааран ылан, туруусук туһунан эттэхпинэ эрэ табыллар буолла!

Урут ийэм куруук уолаттарын, аймахтарын, оҕонньоттору (эһэлэрбин, аҕабын, абаҕабын) барыларын көрөн-истэн, таҥастаан-саптаан дьаһайан олорор кэмигэр мөҕүттэрин сүөлүргүү саныырым.

-Туох ааттаах солуулаах бу сыалыйалары (ахтатынан булгуччу хайы барар бүрүүкэлэри) тигэннэр, ыппыччы ылар туруусуктары (дьыссаакка ирдэнэр шортиктары) оҕоҕо күүһүлээн кэтэрдэр адьынаттананнар, кыра-хара омугу сииллэрэ кэллэ…

-??

-Уол оҕо тээһэҥкэтин хам ылларан, бууттарын этигэр быһа киирбит сотолоох кылгас ыстааннарын кэтэрин тухары хамсыыр-имсиир кыаҕыттан тахсар, киһи аатыттан ааһар, – диирэ ийэм барахсан.

Дьэ, мин эмиэ, итини оройдотор сааспар кэлбиппин. Бүгүҥҥү олохпутугар эмискэ итинник кыһалҕаҕа киирдим. Оҕонньорум барахсан кырдьан кыҥкыйдыыр диирим, пахай, оннук буолбатах эбит! Биирдэ санаабытым, бу биһиги кимнээх тикпит таҥастарын кэтэбитий? Хантан хааччыллабытый?

Онтубут баара, Дьобуруопа дьуктууйдаабыт ньэмиэттэринэн тигиллибит таҥаһы ыарахан сыанаҕа ылабыт, сатаан эккэ-сииҥҥэ анньыммакка эрэйи көрөбүт! Санаан көрүҥ, кыргыттарбыт кинилэр курдук бииллэрэ суох, ырбаахы барыта ортотунан кыараҕас, ыстаан эрэ барыта уһун, биһиги атахпыт кылгас…

Чэ, халыйбакка эрэйбин этиим. Оҕонньорум ити туруусуктары трикотаж диэн таҥастан тигэр буолуохтарыттан ыла наар “эрэсиинэтэ бобо тутар, айака” диэн куруук “итинэн көтүр, манан көтүр” диэн көрдөһөрө кыаллааччыта суох. Тоҕо диэтэр, аныгы туруусуктарга эрэһииҥкэ дьыалата кэтит, ону оверлогунан хам сүүрдэллэр, тиистээх да тиниктэһэн көтүрбэт. Улаатан эрэ уол оҕоҕо син обургу эрэсимиэри талан, “сиримэ-талыма” диэн мөҕө-этэ, улаатыннары ылан кэтэрдиэххэ сөп. Оттон сиппит уолаттар, эр киһи киэбигэр киирбиттэр, дьиҥнээх эрэйи көрөллөр. Ону ханна этиниэхтэрэй, дьиэ иһинэн сонно хаалан иһээхтиир. Дьиҥэр ыллахха бу тыын дьыала:

1. Били сордоох эрэһиинэни кытта “доҕордуу” сыһыаннаах биир да саха суох. Барыларын иитэ хам тутар, ыга баҕайы диэн сирэллэр.

2. Тээһэҥкэтинэн кыараҕас диэн ыбылы ылларары эмиэ сирэллэр: хамсыыр-имсиир, күнү быһа тиргиллээччи туруу үлэһит киһи тиритэр-күҥкүйэр диэни дуостал сөбүлээбэт.

3. Аны тигиллибит матырыйаала “хиимийэ”, синтетика, аһары тиритиннэрэр, оттон тыалга-кууска ыстаан иһинэн кытта тымныынан хаарыйар диэн отчут-масчыт, булчут уолаттар сиргэ силлииллэр.

Ити барыта дьиэ ис-тас өттүгэр үлэлииргэ, тыаҕа-ууга бултуу-балыктыы сылдьар киһиэхэ ханан да табыгаһа суох. Ол эрээри, куорат киһитэ кытта кыҥкыйдыыр. Уһуннук олорон уонна туран эрэр үлэлиир идэлээх уолаттар (сылаас офистарга олорооччулар, күнү супту атыылыы турар менеджердэр, эпэрээссийэҕэ уһуннук турар быраастар) туруусукка табыллыбаттарын туһунан муҥнарын ытыыллар. Кинилэр үөһээ этиллибиттэри бигэргэтэллэр итиэннэ өссө ис таҥас тигиллэр матырыйаала намыһах хаачыстыбалаах, түргэнник өҥүн-дьүһүнүн сүтэрэр итиэннэ чарааһаан, наскы курдук тэстэн хаалар дэһэллэр! Ол аата массыына сууйарын уйбат намыһах хаачыстыбалаах сабынан өрүллүбүт матырыйаал!

Саха киһитин уҥуоҕа-арҕаһа атын омуктартан ураты. Уҥуохпут-иҥиэхпит кэтит, эппит-сииммит халыҥ, быччыҥмыт-бууппут толору, сиспит уһун. Атахпыт ол Дьопуруопа уһун синньигэс, дьылыгыр уолаттарын курдук испиискэ маһыныы буолбат. Биһиги мадьаҕар соҕуспут, сиргэ уйуктаахтык турарга айылҕаттан анаммыт төрүт сир оҕолоро барахсаттар хаамардыын-сиимэрдиин сэниэлээхпит. Түҥ былыргыттан тардыылаах дьарыкпыт даҕаны итинник хамсаныылары ирдиир: акка-оҕуска олор, очуоска-хайаҕа ытын, тыаҕа-ойуурга мастаа-оттоо… Онно таас хокуукка курдук хороллон турбаккын ини.

Оччотугар таҥаспытыгар тоҕо бэйэбитигэр сөп гына киэп (размер) оҥостон, саатар туруусукпутун киһилии тиктибэппитий?! Холку гынан эрэсиинэлээн, ахтатын-буутун суоттаан, уһунун-кылгаһын быһа холоон, уйуктаах таҥаһы талан?

Оннооҕор балет улуу артыыһа Николай Цискаридзе тэлэбиисэргэ көрсүһүүгэ эттэ ээ:

-Ханнык баҕарар идэ анал ис таҥаһы ирдиир. Балет эмиэ оннук. Эр дьон кэтэр анал ис таҥаһын саҥа улаатан эрэр, субу балет артыыһа буолаары сылдьар уол оҕо отой абааһы көрөр, саллар. Ол эрээри эстетика ирдииринэн ыга хам ылбыт анал туруусугу, субу үҥкүүгэ тахсыахпыт аҕай иннинэ тиэтэлинэн кэтэбит уонна 2-3 чаас нэһиилэ тулуйарга күһэллэбит. Итинник таҥаһы онтон өр кэппэккин,- диир.

Оттон омуннаан эттэххэ, биһиги күннээҕи олохпутугар уолаттарбыт хардыыларын кыпчыйар, хамсаналларын бохсор ис таҥаһы, билэ-билэ, тоҕо соҥуохтаахпытый? Саатар онон чуо дьарыгырар чэпчэки бырамыысыланнаска омук уратытын толуйар үлэх-сакаас биэрэр тоҕо табыллыбатый?

Дьоппуоньуйаҕа бара сылдьан сөҕөн кэлбиттэрэ. Бииргэ тиийбит таҥара табатын курдук кэрэ быһыылаах-таһаалаах ууча кыыһа маҕаһыыҥҥа киирэн, ымсыыран  үчүгэйкээн бэйэлээх көстүүм атыылаһаары, мээрэйдии сатаан баран дааннаабыт. Барыта хайдах эрэ үһү, ситэри туга эрэ тиийбэт, ханан эрэ киэҥ, сороҕо уһун, эмиэ да кыараҕас диэбит курдук… Оттон мантан барсыбыт кута-мата саха ыанньыксыт кыыһа тугу да кэттин, хартыынаттан түспүт курдук буолан иһэр үһү! Сөҕүү-махтайыы бөҕө буолбуттар, тула мустубуттар. Онтукалара—киэп уратыта! Азиат арҕаһа атынын онно дьэ өйдөөбүттэр.  Дьоппуоннар лекало дииллэрэ биһиги уҥуохпутугар оруобуна олороро барыларын соһуппут.

Ол саамай сөп. Баччааҥҥа диэри биһиги сылаас дойду олохтоохторугар ананан тигиллибит таҥаһы-сабы бөрөкөйдөнөн кэллибит. Саамай кыахтаахтарбыт анаан, бэйэ мээрэйин биэрэн тиктэрэр буоланнар абыраналлар.  

Оттон туруусук кыһалҕата — тыын таҥас туоһута. Бүтүн омугу да кыпчырыйыах балаһыанньа буолаары гынна. Дьокуускай куоракка туруусугу атыылыыр бары маҕаһыыннары, лааппылары, оннооҕор кытай ырыынагын ыбылы кэрийбит, хантан да наадыйарын кыайан булбатах, куруук сир-саарбах туруусуктарынан дьонун хааччыйа сатыыр ийэ-эбэ киһи кырдьыктаахтык этэрин истиҥ!

Туруусугу тэринэн тиктиэхпит—кэнэҕэски кэнчээри уолаттарбыт кыахтара арыллыа, атыллыыллара-хардыылыыллара кэҥиэ!

***

Алаас кыыһа Алааппыйа,
“Аартыкка” анаан