Борис ПАВЛОВ саҥа хоһоонноро

17.12.2022 11:51 0

СИЛЛИЭМЭН 

 Сүүс сыарҕа  аттаах  

                     саҥата суох субулҕа 

Уһуга көстүбэт кыһыҥҥы 

                            тайҕаны курдаттаан 

Иннин диэки тохтообокко 

                                      субуллар… 

Тоҥуу хаар, тоҥ хаһаа, 

Тааҥнаан муустаах уунан 

                              килэйэр үрэх, 

Санньыар ырыа, бүтэһик күүс, 

Өлөр өлүүнү кытта  

                   күн аайы бүтэн  

                                    биэрбэт күрэх.  

Ырбыт сылгы ыараханнык 

                  тыынар, ынчыктыыр, 

Аан дойду сыарҕа тыаһа 

                     буолан биир күдьүс  

                                          кыыкыныыр, 

ИТИ ДОҔОЧЧУОК, САХА КИҺИТЭ  

ТАҺАҔАС КӨТӨҔӨР, 

ААЛЛААХ ҮҮН КӨМҮСТЭЭХ ҮРЭҔЭР. 

 

Инники кэтэһэр өссө 

      курдары охсор тыаллаах    

              хапчаан- СИЛЛИЭМЭН, 

Туруору таастаах 

              СЭТТЭ МЭҤЭҺИК  

                                  ДАБААН, 

Сэттэ мэҥэһик эрэй, 

Сэттэ мэҥэһик тулуур, 

Сэттэ мэҥэһик дьулуур, 

Сэттэ мэҥэһик эр киһи 

                        кимин-тугун тургутуу. 

 

Олох тутуллар үс  

                  сүрүн өйдөбүлтэн: 

Үөһэ, аллараа уонна 

                          орто дойдуттан, 

Таптал уонна эрэл  

             уйаламмыт эбит 

                                бу сиргэ, 

Ол туһугар бу олоҕу  

                           таптаабыттар, 

Маннык хабараан  

              айаны 

                    тулуйбуттар, 

Бу орто дойдуга олох 

                       баар буолуо  

                                   диэбиттэр, 

АЛЛААХ ҮҮН ХОРСУН   

                     ТАҺАҔАСЧЫТТАРА, 

САҤАТА СУОХ ИННИЛЭРИН  

          ДИЭКИ ДЬҮККҮЙЭР  

                  СЭМЭЙ САХА  АТТАРА. 

 

Эдэр ыччат, 

Үөрэҕэ суох этилэр  

                           диэн сиилээмэ, 

Уруккуну, ааспыт кэм  

                          диэн силлээмэ. 

Олох диэн куруук  

                             

                 сэттэ мэндиэмэн. 

Сэттэ мэҥэһик үлэ, 

Сэттэ мэҥэһик тулуур, 

Сэттэ мэндиэмэн тургутуу 

Курдары охсор тыаллаах 

           хапчаан –СИЛЛИЭМЭН! 

 

Уустук кэм кэллэҕинэ  

                         туран биэримэ, 

санаар Ааллаах Үүн 

             хорсун таһаҕасчыттарын, 

Эт санныларыгар сүгэн 

                      саха уйан дьылҕатын  

  Тохсус  үктэлгэ  

                         таһаарбыттарын. 

***

СОННОР УОННА ДЬОННОР 

 Маҕаһыыҥҥа ыйанан  

                     тураллар соннор, 

Кинилэргэ наадалар  

                       кэтэр дьоннор. 

Ол кэнниттэн бу соннор 

Кэппит киһи олоҕо 

                        олохтоноллор. 

 

Кимнээх эрэ дьоллоноллор, 

Тойон, хотун көрүҥнэнэллэр, 

Кимнээх эрэ эрэйдэнэллэр 

Кэппит киһи кэмэлдьитэ  

                   кэмэлдьилэнэллэр. 

 

Сорохтор этэллэр:  

“Үчүгэй киһиэхэ түбэһэн 

                           киһи буоллум, 

бэйэ икки ардыгар  

                                    эттэххэ 

Бу кэтэ сылдьар  

          киһитээҕэр ордуннум.” 

 

Ханна барыай, негатив 

Сорохтор аһыы аһы 

                       амсайаллар, 

Иккис күннэригэр 

                         халтарыйан 

Тоҥолохторугар  

                    абырахтаналлар. 

 

Сэбиэскэй кэмнээҕи  

                              этэр луозун, 

“Бу дойдуга төрөөбүтүҥ 

                                эн дьолуҥ, 

Ханнык фабрикаҕа  

                         тигиллибитэ, 

Ханнык фирмаҕа  

                         оҥоһуллубута. 

Ис турук оруолу онньообот, 

Дууһа погоданы оҥорбот.” 

 

Ардыгар уулуссаҕа көрөбүн: 

Ханна да суохтар дьоннор. 

Хаама сылдьаллар арай, 

Араас өҥнөөх соннор… 

 

***

Бэйэбин көрдүүбүн. 

Тоҕо анньан иһэр дьон халҕаһатыгар… 

Мин итиннэ тугу гына сылдьабын? 

Иннинэн сирэйдээх, 

Кэннинэн кэтэхтээх, 

Кып кыра, 

Хап хара, 

Сап саха? 

Үүттээх хойуу чэйдээх, 

Саха сирэ диэн таптыыр сирдээх, 

Түүнүн бүппэт олоҥхолоох, 

Кэпсэтинньэҥ ыаллардаах. 

Бултаах хара тыалардаах. 

Тугу сүтэрдим мин итиннэ? 

Тугу буллум? 

Эһэм оҕонньор миигин үөрэппитэ булка. 

Куобахха хайдах туһахтыырга, 

Куска үөмэргэ. 

Илимнииргэ, 

Тайаҕы күрэтэргэ. 

Бултаан баран күөлбүт үрдүгэр 

Кутаа отторбут, 

Илиммитин көрөн таһааран 

Собо миинин иһэрбит. 

Кутаа тачыгырыыр тыаһа 

Уонна эһэм күлэрэ-үөрэрэ 

Майгыннаһар курдуктара, 

Бараары туран эһэм хайдах эрэ сүөм 

түспүт курдук буолбута, 

Өр тугу эрэ санаан олорбута. 

Бу олоххо киһини саанан дэҥниир 

Саамай аньыы диэбитэ…

***

ФОРМУЛА

Суруйар диэн таптыыр

         СҮРЭҔИНЭН,

Суруйар диэн ыллыыр

       СУОБАҺЫНАН.

КЫРДЬЫК тугу этэринэн.

Суруйар диэн олорор

        ДЬОНУНАН,

Кини кээмэйдэнэр

        ДЬОЛУНАН.

Суруйар диэн 

киэн туттар –

        КИҺИНЭН.

Суруйар диэн куттаммат,

Суруйар диэн толлубат,

Суруйар диэн көмүскэһэр,

Суруйар диэн көмөлөһөр,

Суруйар диэн өрөлөһөр…

Суруйар диэн тиллии –

Күн аайы САҤАТТАН.

***

ХАЛҔАҺА

Эн халҕаһаны кытта,

Мин – утары,

Бэринэр санаата суох утары көрөн турабын.

Хас биирдии киһи бэйэтэ быһаарар –

бу олоххо хайдах күүдэпчилэнэ умайарын.

Хас биирдии киһи бэйэтэ билэр,

ханнык суолу тутуһарын.

Баҕар халҕаһа кыыл таба үөрүн курдук миигин үнтү тэпсэн ааһыаҕа,

Бэйэтэ буруйдаах, “ньоҕойо бэрт этэ” диэн дьон дьоҥҥо кэпсиэҕэ,

Олох сөбүлээбэт эбиппин суобас халбаһы курдук атыыланарын,

Киһи киһини сэниирин, таҥнарарын,

Хас биирдии киһи бэйэтэ билэр төһөнү сүгэһэрэ уйарын,

Төһө элбэх албыны, көлдьүнү ындыыта тардарын,

Олох сатаабат эбиппин икки сирэй буолары,

Оҥоро сатаан күлэри,

Бокулулуоннаан сүгүрүйэри.

Эн тыалы кытта,

Мин – утары.

Бэйэм булбут кырдьыкпын кимиэхэ да биэрбэппин,

Хас биирдии киһи бэйэтэ талар –

Ким хайдах уотунан умайарын!

***

ААЛЫЫ АЛТАН БИҺИЛЭХ

 

Туман түспүт ньуолах түүтүн 

Былаат курдук эринээр, 

Күнү көрсө ууга киирэн 

Тыыга миигин кэтэһээр. 

 

Сүүрүк хоту, долгун хоту 

Олох устун устуохпут, 

Кэлэр кэмтэн алгыс көрдүү 

Илиибитин уунуохпут. 

 

Сүүрүк тыла – саха тыла 

Хатыҥ чараҥ аймаҕа, 

Сыыһа туттуоҥ- таптааҥ кээһиэҥ 

Дууһа кылын аймыаҕа. 

 

Мичик гына, имниин кыыһа 

Сэбэрэҕин көрүнүөҥ, 

Дьэҥкир ууга көстөн кэлиэ 

Тоҕус дьоллоох өбүгэҥ. 

 

Этиэҥ миэхэ «маннык көстүү  

санаа курдук кэбирэх», 

Ыйтан түһүө, кылыр гыныа 

Аалыы алтан биһилэх. 

 

Иитин курдат киинэ курдук 

Дьылҕа уота көстүөҕэ, 

Тыалтан үргэр туман курдук 

Саарыыр санааҥ сүтүөҕэ. 

 

Айыы тыла, алгыс тыла 

Үрдүк халлаан уруута, 

Киһи буолар саха дьоло 

Саамай бастыҥ үөрүүтэ.

***

БААР ЭТИҤ

Бэҕэһээ хаар түспүтэ,

Бүгүн – күннээх,

      МИЭХЭ ЭН БААР ЭТИҤ,

Сырдык мичээрдээх,

Минньигэс дьол сыттаах

     МИЭХЭ ЭН БААР ЭТИҤ

Былырыын – курус,

Быйыл – дьоллоох

       МИЭХЭ ЭН БААР ЭТИҤ,

Үчүгэй даҕаны

Маннык доҕордоох

МИЭХЭ ЭН БААР ЭТИҤ.

Баҕар мэлдьэһиэҥ,

Билбэппин диэн этиэҥ

МИЭХЭ ЭН БААР ЭТИҤ,

Күнтэн көрдөһүөм

Төнүннэр диэн этиэм

МИЭХЭ ЭН БААР ЭТИҤ.

Сыллар усталлар,

Хонуктар ааһаллар

МИЭХЭ ЭН БААР ЭТИҤ,

Бүгүн, бэҕэһээ, өрүүтүн

МИЭХЭ ЭН БААР ЭТИҤ

Баар этиҥ,

Баар этиҥ,

Баар этиҥ,

Баар этиҥ,

Баар этиҥ,

Баар этиҥ,

Баар этиҥ,

Баар этиҥ…

Баар этиҥ.

***

ДЬЭ БУ!

Ким эрэ төлөпүөнэ хардарбат…

Баҕар алдьаммыта буолуо…

Баҕар, харчыта бүппүтэ буолуо…

Баҕар, баара буолуо ээ, онно төлөпүөн кэтэҕэр.

Саспыта буолуо санаатыгар.

Кирийбитэ буолуо, кирилиэһигэр.

Хорҕойбута буолуо, хомолтотугар…

Ынах ыы олороро буолуо, баҕар, хотонугар.

Ырыа ыллыы – ыллыы…

Кэтэх санаа кэһэлтэ курдук.

Күүппэтэх хоноһо.

Кэтэспэтэх кэһии.

Эрэннэрбэтэх кэтэһии.

Наар таайа сатаан.

Бүгүн ардах түһүө – түһүмүө.

Күүппүтүҥ туолуо – туолумуо.

Кэтэспитиҥ кэлиэ – кэлимиэ.

Киһини санаата сиир.

Кэбирэтэр.

Кэбийэр.

Кээрэтэр.

Сороҕор өрүһүлтэ хойутуур.

Наадата суох буолар.

Уулаах буочука ардахтан туолар…

Аан дойду барыта муора буолар.

Таһымныыр.

Дууһа батыллар.

Барыта оннук.

Бу олоххо ким эрэ кими өйдөөбөт эбэтэр өйдүүр.

Ханнык эрэ киһи өйүүр.

Аан дойду киэҥэ бэрт.

Эгэлгэтэ элбэҕэ.

Мөккүөрэ.

Дьүккүөрэ.

Сылатар.

Киһини ытатар уонна ыллатар.

Үлэлиэххэ наада.

Эрэйдэниэххэ. 

Санааны саһаан курдук сааһылыахха.

Көрдөөн – көрдөөн булуохха.

Тугу эрэ.

Бэйэҥ киэнин.

БЭЙЭҤ ЭРЭ КИЭНИН.

***

КЫРДЬЫГЫ КӨРДҮҮ 

 Ким эрэ тымтыктаах, 

Ким эрэ панаардаах, 

Ким эрэ уоттаах харахтаах, 

Үс үрдүк үөрэхтээх, 

Сиэптэригэр сэттэ дипломнаах, 

Ким эрэ ырыалаах, 

Ким сырдык ыралаах 

Кинилэр баран испиттэрэ  

КЫРДЬЫГЫ көрдүү. 

Сылайаллара өлөрдүү, 

Аччыктыыллара күн түүн, 

Кэпсэтэллэрэ бэйэлэрин икки ардыгар, 

Андаҕайаллара, 

Син биир булуохпут диэн. 

Оҥоруохпут диэн. 

Кинилэргэ хаһан эрэ эппиттэр, 

Кырдьык баар диэн эрэннэрбиттэр. 

Бу сир КЫРДЬЫГА суох 

Сатаан олорбот диэн кэпсээбиттэр. 

Мин эмиэ итэҕэйэн кэбиспитим  

Кинилэргэ. 

Кинилэр көнө майгыларыгар. 

Дьоҥҥо киһилии сыһыаннарыгар. 

Кинилэр кыраһыабайдарыгар. 

Күн курдук көмүскэс санааларыгар… 

Киһи дэппит аналларыгар… 

Наһаа сөбүлүүбүн кинилэри. 

Тоҕо диэтэххэ мин көрөбүн кинилэргэ уоту, 

Оҕо сааһым тулхадыйбат эрэлин, 

Хаһан эрэ эһэм оҕонньор эппитин, 

Доҕорум толоруом диэн эрэннэрбитин. 

Кинилэр үнтү сылайбыт харахтарыгар 

Көрөбүн ЭРЭЛИ, 

Инники дьулуруйар кэскили. 

Биэрбитим кинилэргэ 

Бүтэһик килиэппин, 

Түҥэппитим аспын, 

Анаабытым кинилэргэ бастыҥ хоһооммун 

Эппитим бу сиргэ ким да кыайан булбатаҕын 

Эһиги эрэ булуоххут диэн. 

***

ОЛБУОРУННЬУК

Бэҕэһээ – бэнидиэнньик.

Бүгүн – оптуорунньук.

Сарсыарда күн саҥа туруута

Хайыы – үйэ сиппийэ сылдьар – ОЛБУОРУННЬУК.

Күһүн уулуссаҕа ыһыллыбыт көмүс сэбирдэхтэри,

Кыһын кыыдамныыр кыраһа хаары,

Ол иһигэр куорат түүҥҥү дьалхааннаах олоҕун,

Этиһии – охсуһуу хаанын…

Саҥа уһуктубут дьон билбэппит биһиги түүҥҥү араллааны,

Хара дьайы.

Итэҕэйэбит саҥа тахсар күнү.

Кэтэһэбит сааһы, сайыны, күһүнү,

Киһиэхэ сырдык туохтааҕар да күндү!

Махтал киниэхэ сиппиирдээх киһиэхэ,

Эн биһи уһукта иликпитинэ

Бөҕү – саҕы суох гынар киһиэхэ.

Кини көмүс сиппииригэр.

Саныыр санаабыт ырааһыгар…

***

САХА СҮРЭҔЭ 

 Саха нүһэр. 

Тугу санаабыта барыта 

сүрэҕэр түһэр. 

Барытын көрөр. 

Барытын тиһэр. 

Дьэ, онтон санаатын 

этэр. 

Уот харахха этэр. 

Биир тылынан 

эпсэри этэр. 

Кини сүрэҕинэн көрөр. 

Инники туох буоларын 

Көхсүнэн да олордор 

сэрэйэр. 

Киһи өйө тиийбэтин 

Түүлүнэн – битинэн 

сэгэтэр. 

Саха икки сүрэхтээх. 

Таптаан кэбистэҕинэ 

сэрэхтээх. 

Аан дойдуну кутаанан 

толорор кыахтаах, 

Хараҥаны да сырдатар 

алыптаах. 

Тоҕус уон тоҕус 

моһолу туораан 

кэлбит сүрэх, 

Тоҥ сиргэ оттуллубут 

бастакы уот, 

Тыыннаах хаалар туһугар 

бүтэһик күүһүнэн 

таласпыт дьылҕа, 

Эттиин- хаанныын 

арахсыбаттыы 

силлиспит Айылҕа, 

Сырдыкка, сылааска 

тардыспыт дьулуур, 

Алмаас таас курдук 

чочуллубут  

тулуур –  

Ол буолар саха 

тэбэр сүрэҕэ: 

Уйан, 

Көнө, 

Сырдык, 

Күүстээх, 

Инникигэ эрэл куттаах, 

Куруук күҥҥэ тардыһыылаах, 

Сыҥааҕын иһигэр 

бүппэт биһик 

ырыалаах – 

Саха тэбэр сүрэҕэ. 

***

КӨМҮС БУУЛДЬА 

 Ким эрэ, хаһан эрэ куппут көмүс буулдьата, 

Ким эрэ ыппыт тимир төбөлөөх оноҕоһо, 

Ким эрэ куһаҕаннык санаабыта, өһүргэммитэ, 

Кынчарыйа, кыйахана көрбүтэ, 

Ханна да ыыппат, 

Киһини сааһын тухары 

эккирэтэ, кыҥыы сылдьар. 

Биһиэхэ үгүһү талларбатахтара – 

Сылаас оһох эбэтэр ыҥыыр, 

Биһиги айан аҥардаах дьылҕабытыгар 

Хара тыаҕа суор эрэ  халаахтыыр. 

Билэбин, биһиги сыыһата суох дьон буолбатахпыт. 

Орто, чэпчэки суолу талбатахпыт, 

Хайа сааска, ханнык кэмҥэ  

Көмүс буулдьа кэлэн ситэрин билбэппит. 

Эбэтэр ханнык таҥаралар харыстыахтарын, 

Ханнык сырдык айыылар харыһыйыахтарын, 

Хоннохторун анныгар уктуохтарын, 

Ситэн кэлбит оноҕоһу туора дьалтарытыахтарын… 

 Эбэтэр баҕар, харыс буолуо аһаҕас  

                                  дууһабытынан олорбуппут, 

Сүрэхпит тугу этэринэн сылдьыбыппыт, 

Таптаабыппыт, 

Ыллаабыппыт, 

Айар үлэҕэ саллааттаабыппыт… 

Сылаас уоту оттубуппут. 

Өбүгэ этэринэн ыйдарбыппыт, 

Бэйэбитин хаһан да арбамматахпыт, 

Кимтэн да үрдүктүк туттубатахпыт…

***

БӨРӨ

 Мин бөрөбүн. 

Махтанабын – 

     көҥөммүккүтүгэр! 

Үтүрүйбүккүтүгэр. 

Үөгүлээбиккитигэр. 

Үөртэн үүрбүккүтүгэр. 

 

Мантан ыла мин дойдум – 

                           аар тайҕа, 

Сылдьар ыырым – 

             алдьамматах айылҕа! 

Тыалы, тибиини утары, 

Ардаҕы, силлиэни ортотунан, 

Ааттамматах аартыктарынан, 

Суруллубатах суолларынан 

Тыргыллар мин суолум… 

 

Атыҥҥын диэххит, 

Адьырҕа диэххит, 

Сиилиэххит,  

                 сэмэлиэххит, 

Тимир хапкааннары иитиэххит. 

Баҕар түбэһиннэриэххит. 

Атахпыттан хаптарыаххыт. 

 

Мин- бөрөбүн. 

Сылайары, санньыйары 

                      эмиэ билэбин. 

Тутуоххут дуо, эһиги 

                  илиигэ долгуйууну, 

Харбыаххыт дуо, ытыска 

                         ыраны, ырыаны! 

 

Үөрдүспүттэр,  

                 уруурҕаспыттар, 

Баайыыга сытары 

                     сөбүлээбиттэр, 

Эккэлиири, имэриттэрэри  

                           баһылаабыттар, 

Өйдүөххүт дуо, мин турукпун, 

Билиэххит дуо, мин уорукпун. 

Мин сүүрдүм! Мин түстүм! 

Эккирэтиҥ миигин киэҥ дуолга! 

Ситиҥ миигин 

                       Көҥүлгэ!

***

Борис ПАВЛОВ