Анатолий ЧОМЧОЕВ айылҕа күүһүн туһанан энергия оҥорор арыйыыларын омуктар өйөөтүлэр

Бэҕэһээ Анатолий Игнатьевич Чомчоев Кэнкэмэҕэ ыҥыра сылдьыбытыгар бара сырыттыбыт. Киһибит сүргэтэ көтөҕүллүбүт улахан үөрүүлээх сонуннаах көрүстэ.

Бары билэргит курдук, Анатолий Игнатьевич дьоҕус атомнай станцияны (АСМИ) айан олоххо киллэрэ сатаабыта быдан ыраатта. Дьааҥы Боруулааҕар экспериментальнай площадка оҥорор былааннааҕа да, үп-харчы көстүбэтэҕэ.

Киһи-аймах сайдыыта энергияттан тутулуктаах. Аан дойду сайдыылаах учуонайдара бары ньиэптэн-гаастан тутулуга суох “альтернативнай” диэн ааттанар уматыгы буларга төбөлөрүн сынньаллар.  Биһиги курдук тыйыс айылҕалаах сиргэ уот – энергия сыаната олус ыарахан, сорох сиргэ уот тардар кыаллыбат даҕаны. Арай альтернативнай энергия көмөтүнэн чэпчэки уот ылар буоллубут? Алаастарбытыгар төннүөх этибит ээ, уот-күөс баар буоллаҕына? Төһөлөөх өтөх сөргүйүө, олох тупсуо, ас-үөл дэлэйиэ этэй? Промышленнай сайдыыны этэ да барыллыбат.

Анатолий Чомчоев соторутааҕыта Москванан, Обнинскайынан, Новосибирскайынан айаннаан кэлбит. Элбэх улахан учуонайдары кытары көрсөн, өссө ВКС көмөтүнэн омук учуонайдарын кытары сүбэ-мунньахха кыттан кэлбит. Уонна икки бырайыагын олоххо киллэрэргэ үп-харчы көрүллэр дуогабардарын булан кэлбит.

-Ыам ыйыгар Дьокуускайга альтернативнай энергия, чуолаан графеновай технология тула семинар тэрийээри гынабыт, ВКС сибээһинэн омук учуонайдара кыттыахтара. Онно бу задание суруйан ыыт диэбиттэрин суруйа олоробун, – диэн Анатолий Игнатьевич кэпсиир. Ону таһынан бу технологияны кэпсээ, лиэксийэ аах диэн ОАЭ (Дубайга), Узбекистаҥҥа, Кыргызстаҥҥа ыҥырбыттар. – Дьокуускайга семинар кэнниттэн былааҥҥа туруордум, – диир. – Загранпаспорт оҥотторо сылдьабын, – диэн үөрэн мичик гынар.

Кини ити дойдуларга Саха сириттэн хас да учуонайдары кытары дьоҕус делегация  тэринэн бараары гынар эбит. – Сүрүн дакылааты мин оҥоруом уонна 5-хас самалык дакылааччыт баар буолуоҕа диир.

Чомчоев салайар учуонайдарын бөлөҕө АСМИ таһынан билигин саҥа бырайыакка – графеновай технологияҕа үлэлии сылдьаллар. Судургутук кэпсээтэххэ, күн сардаҥатын частицаларын тутан ылан энергия – электричество оҥоруу. Күнтэн биһиэхэ туох да улахан энергия түһэ турар. Ол энергия арааһа элбэх, аныгы наука сорох частицаларын эрэ билэр.  Билиҥҥи ити “солнечная панель”, “батарея” диэн туттар технологиялара күн сырдыгар эрэ үлэлиир, биир дьиэни электричествонан хааччыйарга туох да улахан панеллары туруоруохха наада. Аны онтубут биһиги курдук кылгас күннээх сиргэ уоту биэрэрэ кэмчи.

Куйаартан Сиргэ наар энергия кэлэ турар. Ол энергия баар буолан Сиргэ олох баар. Графеновай технология – айылҕа энергияны ылар технологиятын үтүктүү, ону үөрэтии. Бу Күн биир эрэ көрүҥ (солнечные панели) энергиятын туһанабыт, өссө атын частицаларын хомуйан энергияҕа кубулутуохха диэн учуонайдар үлэлии сылдьаллар.

Австралияҕа графеновай технологиянан энергия ылар научнай уопут ситиһиилээхтик барбыт, быйылгыттан бэл атыыга тахсар диэн рекламалаабыттар.

-Ол гынан баран кинилэр киэннэрэ +18 кыраадыстан үөһэ эрэ усулуобуйаҕа үлэлиир. Биһиги тымныы усулуобуйаҕа үлэлиир технологияны айар соруктаахпыт. Теориятын барытын суоттаан-учуоттаан оҥордубут. Аны ону олоххо – практикаҕа дакаастыахха наада, онно биһиги үп-харчы көрдүүбүт, – диир Анатолий Игнатьевич.

Барыта табылыннаҕына, эһиил Кэнкэмэҕэ аан дойду сайдыытыгар улахан научнай арыйыыны күүтэбит.

***

Туйаара НУТЧИНА,
Aartyk.Ru

Видео, фото телеграм-кнала @aartyk_nutchina