Туман буолбут хонук ойууһута – Роман МАРКОВ

Дьокуускайга дьоҕус буолан мустан кэпсэтэр, сэлэһэр чуумпу сирдэр бааллар. Араас эмтээх отунан көйөрүллүбут утах, дыргыл чэй сыпсырыйа-сыпсырыйа сэһэн-сэппэн тимэҕэ сөллөр.

Күһүн биир оннук сиргэ, дьон кутуругар олорсон бэрт дьикти тэрээһиҥҥэ сылдьан турабын. Мустубут дьон бары эдэр ыччат, арай саастаахтартан үспүт-хаспыт эрэ. Кэпсээннэрэ дьикти буолан соһутта. Хаһан да олоҥхо диэни аахпатах, олоҕу билбэт уу нуулдьаҕай, нууччалыы-сахалыы буккуйан саҥарар ыччат киһи ылбычча кыайан өйдөөбөт, букатын түҥ сахалыы соһуччу түгэҥҥэ түбэспиттэрин ырытыһар киэһэлэрэ эбит. Баҕар, ол туһунан кэлин сиһилии суруйарым дуу.

Ол киэһэ элбэх саҥата-иҥэтэ суох уол саха боотурун сытыы кылыһын биитин-өнчөҕүн сырдыкка кыҥыы-кыҥыы өрбөҕүнэн сото олороругар хараҕым хатаммыта. Аттыгар доҕоро омуннаахтык төлө баран күлэ-күлэ кэпсээн-ипсээн далбаатанар, уол тугу да хардарбат, арай дөрүн-дөрүн уоһун иһигэр мүчүк гынар.

-Рома, Марков, уус, ойууһут, – диэн билиһиннэрдилэр. Бу киэһэ Рома тэйиччи соҕус олорон А4 кумааҕыны түөрт гына хайыппыт лиис лоскуйдарыгар хара гелевай уруучуканан мустубут дьон  кэпсээннэриттэн ойуулуу олордо. Түмүгэр комикс курдук тахсан кэллэ. “Тыый, олох көрөн турбут курдук чопчу ойуулаабыккын!” – диэн  сөҕүү-махтайыы буолла.

Кэлин кэпсэтэн баран билбитим, Роман 2006 сыллаахха Дьокуускайдааҕы художественнай училищены бүтэрбит, муос ууһа идэҕэ уһуйуллубут. Онтон көмүс ууһугар үөрэммит. Удьуор уус, төрдүгэр бары тимир, көмүс уустара. Аҕата Тиксии оскуолатыгар уруһуй уруогун учууталынан үлэлээбит, онтон ийэтэ – учууталлаабыт. Төрөппүттэрэ учуутал үөрэҕин бүтэрэн баран Булуҥҥа ананан барбыттар, Рома Муус Кудулу байҕал хаймыылаах Тиксии  сиригэр төрөөбүт, оскуоланы онно бүтэрбит эбит.

Кэлин Инстаграмҥа (РФга бобуулаах ситим) страницатын булан Роман уруһуйдарын көрбүтүм, доҕор, киһини дьик гыннарар хартыыналары суруйар эбит. Былырыын @Aartyk.ru телеграм-каналбытыгар Рома бастакы быыстапкатын туһунан  Н.Е. Санникова, аатырбыт худуоһунньук Тимофей Степанов огдообото, олус сөҕөн-махтайан суруйбута баар:

“Эдэр художник Роман Марков  дэгиттэр талааннаах эбит, ол курдук  живописка өҥү-дьүһүнү таба туттан дириҥ философскай көрүүлэрин өбүгэ саҕаттан ситимнээн олох сөпкө тайаммыт. Хартыына сылаас тыыннаах уонна Алгыстаах.

Үгүс талааннаах художниктар дириҥ билиилээх буоллахтарына  суруйар үлэлэрин үксүн ТҮҮЛЛЭРИГЭР көрөллөр…Роман үлэлэрэ мин көрдөхпүнэ оннук”, – диэбит.

Рома кырдьык суруйар хартыыналарын сюжетын түһээн эбэтэр илэ “көрөр” эбит.

Сороҕор умнуон иннинэ өлүмнэһэн барылын ойуулаан баран кэлин наҕылыччы ситэрэн-хоторон уруһуйдуур эбит. Онон ардыгар хас да хартыынаны тэҥинэн саҕалыан сөп. Итини барытын Рома мастерскойугар сылдьан иһиттибит.

Турукка киирэн баран бастакы уруһуйдаабыт хартыынатын көрдөрдө.

“Илиим истибэт, тугу эрэ сыбаа да сыбаа буолар, уоспуттан киһи дэбигис өйдөөбөт тыллар субуллаллар. Өйдөөн көрбүтүм таҥнары сурулаан иһэр Өксөкү кыыл таҕыста. Онтон “Үрүҥ тыыммын өллөйдөө” диэн саҥа тахса-тахса тоҥонохпунан инчэҕэй кыраасканы сотон киирэн бардым. Өксөкү түөһүнэн үрүҥ төгүрүк тахсан кэллэ… “- диэн хартыынатын ойуулаабытын кэпсиир.

“Иччилэр уруулара” хартыына хайдах тахсыбытын ахтар:

“Массыынанан тыаҕа тахсыһан испитим. Нуктаан ыллым. Онтон арай харахпын аспытым маардаах, куталаах сиринэн ааһан иһэр эбиппит. Суол кытыытыгар хомус быыһыгар арай быыкаай туохтар эрэ кыыс сирэйдээх иччини дуу, тугу дуу олбоххо олордон илдьэн иһэллэр. Хайдах эрэ иччилэр уруулара диэн санаа киирбитэ. Кийиити илдьэ иһэллэр быһыылаах дуу диэн. Манна үс араас араҥаны көрдөрө сатаабытым. Аллараа араҥа – кумалаан, айахтара сабыылаах – куоластара суох, харахтарын өрө көрбөттөр – бырааптара суох, онтон боотурдар араҥалара, уун-утары көрөр, дьорҕоот дьон, онтон тойон-хотун араҥата – кийиит уобараһыгар баар. Суһуоҕа хас да аҥыы өрүллүбүт, онтулара сырдык уоттарга уйдаран уста сылдьар курдук этэ”.

“Илбис Хаан” хартыыната. Эттэһиинэн этиттэрбит, иэдээнинэн ииригирбит кыргыһыы иччитин туһунан кэпсиир:

“Тоҕо эрэ санаам батарбат, туохтан эрэ дьаахханар курдук этим. Наар кыһыл уот уобараһа кэлэр, ону сэргэ уһуутуур, ньиргийэр, сир дьигиһийэр тыас өйбөр баар. Онтон “Илбис Хааны” уруһуйдаан саҕалаатым. Ити пандемия кэмигэр этэ,  2021 сыллаахха. Биир сыл курдук ойуулаатым. Тиһэх кырааскабын биһэн баран утуйдум. Ол олунньу 21 түүнэ этэ. Сарсыныгар телефоммун хаһабын: “Эс!” – диэн саҥа аллайан эрэ хааллаҕым”.

Роман Марков хартыыналара, ордук дьон мөссүөннэрин ойуулаабыт уруһуйдара  түҥ былыргы салгыннаахтар.  Хаһыан эрэ тумарык буолбут умнуллубут үйэ көстүүтэ кэтэҕиҥ түгэҕэр сөҥмүтэ көбөн түптэ буруотунуу  сыыйыллан тахсар курдук.  Ойууламмыт олох ыраахтааҕыта бэрт буоларын болотунаҕа түспут будулхай кырааска туоһулуур курдук. Таайтарыылаах, таттарыылаах, кистэлэҥ күүстээх.

Боотурдары сөбүлээн ойуулуур эбит.  Кыргыс кэмин. Боотурдар  таҥастарын-саптарын, куйахтарын, сэптэрин-сэбиргэллэрин   нуучча кэлиэн иннинээҕи көмүүлэртэн булуллубут боотур куйаҕын сэмнэхтэрин үөрэтэн, революция иннинээҕи научнай экспедиция матырыйаалларын хаһан уонна ону ситэрэн-хоторон, эксперименнээн доҕотторун кытары боотур бүтүн куйаҕын тиспит.

“Былыргы сааха боотурун куйаҕын доҕотторбунаан, «Dobunknives» кыһа тимир уустарын, кытта саҕалаабытым. Дьиҥнээхтик Саха сиригэр булуллубут дапталҕанын көрүҥүн, онтон-мантан хаартыска нөҥүө булан, түмэлгэ көстөр көстүбэттии кистэнэ сытарын ыйыталаһан, устатын-туоратын, тиһиитин чопчулаан уонна Бороҕоҥҥо булуллубут икки киэҥник биллэр дуулаҕалар хаартыскатын быһыытын, суохаачытын чинчийэн, үөрэтэн, харытын-сототун  дьиҥин көрдөөн, сабаҕалаан көрүүлээх мөккүөрүнэн тимирин таптайан таһааран күүстээх үлэ оргуйбута.

Сүрүннээн биэс уус буолан таһаарбыт куйахпыт. Тус бэйэм дьапталҕатын таҥыытыгар ыкса ылсыбытым. Бу дьэ дьиҥ тургутуу буолбута, биһиэхэ бэһиэ атаска. Тимири эрэ таптайан-таҥар үлэ курдук буолбакка, дьиҥ сомоҕону үөскэппитэ кыһабыт иһигэр. Кэлин манан эрэ тохтообокко эбии хас даҕаны куйах оҥорор санаалаахпыт. Күүс-уох мунньуна сылдьабыт”, – диэн Роман этэр.

Таптайыллыбыт тимиринэн оҥоһуллубут пластиналары түнэ тириитинэн быа быһан холботолообуттар.  Үһүc сырыыга биирдэ табыллыбыт.  Рома тарбахтарын тимиргэ быһыта-элитэ сотон, баайар быатын тириитин хаста да уларытан түбүк бөҕөтүгэр түспүт. “Түнэ үчугэй эбит, – диир. – Элбэх буолан таҥнахха толору куйаҕы 9 ый оҥоруохха сөп”. Оруобуна оҕо оҥоһуллан ситэн төрүүр кэмэ эбит диэн күлүстүбүт. Айар киһи айымньыны оҕо кэриэтэ иһигэр иитиэхтээн татакай талыынан төрөтөр буоллаҕа.

“Туман буолбут хонуктар тумулларын кэтэҕэр кыһыл буурҕа аттаахтар ньиргиэрдэрэ иһиллэр”. Роман хартыынатын көрөн С.Кулачиков-Эллэй строкалара өйбөр көтөн түстүлэр.  Кыра уол оҕо соһуйбут, сөхпүт-махтайбыт хараҕар туманы, дьыбары  бүрүммүт аттаах боотурдар барыһан-багдаһан тураллар. Кыһыл буулуур аттара сири табыйар, сылгы, киһи тыына бурҕачыйар, боотур буолан ыраланар кыра уол…

“Батас номоҕо” хартыына туһунан Роман манныгы кэпсиир:

“Доҕорум эбээтин кыра эрдэҕинээҕи ахтыытын истибититтэн сиэттэрэн тахсыбыта. Дьоно ампаар көтүрэ сылдьан симиир иһиттэн толору боотур куйаҕын хостообуттар, ону тутан-хабан кэтэн көрөн баран аньыырҕаан тимирдибиттэр.

Ол онно эбии эмэхтийбит уктаах батаһы булбуттар эбит. Билигин даҕаны биитэ чөл туруктаах, кылаана кыларыйбатах. Көрө туран хайдах эрэ төлө тутан сиргэ түһэрбитим халтарыйан илиибин хааннаан ааспыта, ээ”.

Рома илбистээх сэрии сэбин тутан-хабан, номоҕун истэн  баран “Батас номоҕо” диэн ааттаах хартыынаны суруйбут. 23 боотур 23 суор арыаллаах илбис иҥмит иччилээх батас аннынан кыргыһыыга туруммут. Батас иччитэ дуоҕатын анныттан уоттаах харахтарынан уһуурар,   үйэ-саас кыргыстарыттан  чэрдийбит мөссүөннээх буолан хартыынаҕа хатаммыт.

Билигин Рома Тыгын Дархан мэтириэтин ойуулуу сылдьар. Киинэҕэ көрбүт Тыгыммытыттан букатын атын сирэй-харах. Ситэ ойууламматах болотунаттан күүстээх энергетикэ бэлиэр биллэргэ дылы.

Роман Марков саҥарарыгар да, социальнай ситимҥэ да суруйарыгар уу сахалыы тылынан саҥарар, суруйар. Билиҥҥи ыччакка ити сэдэх көстүү. “Сахабыт тыла онто да суох дьүдьэйдэ, саатар саҥарар саҥаҕа харыстааары сахалыы ыраастык саҥарарга дьулуһабын”, – диир.

Эдэр худуоһунньук быыстапка тэрийэн баҕарар эбит. “50-60 үлэлээх буоллахпына, холонон көрүөм этэ, билигин аҥаара баар”, – диэн суоттуур.

Ромаҕа дьикти талаана сайда турарыгар, киэҥ эйгэҕэ тахсан дьоҥҥо-сэргэҕэ көстөн-биллэн, айар аартыга арылла турарыгар баҕарабыт! Уонна иккис быыстапкатын олус күүтэбит.

***

Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru

(*соцсеть запрещена в РФ и признана экстремистской)