Сэрии уонна Ил
Далан “Тыгын Дархан” арамаанын аахпакка эрэ гынан баран “оннук үһү” диэн үтүктүһэн, айымньы сүрүн ис хоһоонун токурутар куолуһуттар бааллар. Госдума депутата Бүөтүр Оммуоһап Лөгөй сыдьаанабын дэтэн өһүргэс оҥостуммут кубулҕата баппакка, бүтүн Россия сокуону оҥорор уорганыгар төрөөбүт норуотун уган биэрэн тыл ыытта.
“Тыгын Дархан” киинэ сценарийыгар үтүөкэн киһи, историк, суруйааччы, архыып бөҕөтүн хаспыт, сыныйан үөрэппит, онно олоҕун анаабыт Баһылай Харысхал ыкса үлэлэспитэ. Чүөчээски-Бүөтүр ордук-хоһу Харысхаллааҕар историяны билэрэ буолуо дуо, Далантан ураты уһулуччу өйдөөхпүн дэнэн аар-саарга аатырар улуу айымньыны суруйан таһаарар кыахтаахпын дэнэрэ буолуо дуу, идэтийбит, талааннаах киинэ режиссера Никита Аржаковтааҕар сатабыллаахпын диирэ дуу? Саарбахтаатаҕым буоллун.
Далан арамаанын сүрүн идиэйэтэ тугуй? Или тэрийии. Тыгын Дархан аҕата Мунньан Дархан хаҥаластары түмэр, оттон кини уолун сүрүн соруга – Саха Урааҥхайдарын бииргэ түмүү. Ааҕыаҕыҥ эрэ айымньыттан быһа тардыыны, Тыгын Дархан толкуйун:
“Илтэн, эйэлээхтик олорортон ордук дьол бу Орто дойдуга ама туох баар буолуой?! Ол гынан баран, Или олохтуурга , эйэни тэрийэргэ сэриитэ суох сатаммаккын. Сэриилэспэтэххинэ эйэлээх олоҕу туппаккын. Оттон иллээх биир кэргэҥҥэ бары будуну түмтэххэ сэрии суох буолар. Сэрииттэн Ил үөскүүр. Ити – Тыгын Дархан олоҕун устатыгар өйдөөбүт өйүн-санаатын түмүллэр туймуута. Ол ону сыта байбыт сынаҕа баайдар – улуу уустар аҕа баһылыктара чой оройдоругар түһэрэн биэрбэттэр: кини бэрт былдьаһан, көччүйэ сатаан хаан олбохтонорун, өлүү-сүтүү сөрүөлэнэрин курдук саныыллар. Арай кинини абаҕата, сир түннүгэ Одуну ойуун эрэ өйдүүр.
Тыгын Дархан уйаара-кэйээрэ биллибэт уһун-киэҥ Саха Урааҥхайдар олохсуйбут сирдэригэр эйэлээх олох, иллээх быһыы-майгы туругурарын, тэргэн суоллар тэлэллэллэрин, айдам аартыктар арыллалларын баҕарар. Ким урут охсубут, ким уоран саба түспүт, ким күүстээх – ол. тойон буолар өргөстөөх үҥүүнү өрө туппут, кылааннаах батаһы кыбына сылдьар, кыргыс-илбис кэмнэрэ ааһан, дьон куттаммакка-тардыммакка, бэйэ-бэйэлэригэр ыалдьыттаһар, уруурҕаһар-аймахтаһар, Баай Хара Тыаҕа көҥүл бултуур, Күөх lалайга көҥүл балыктыыр кэмнэрэ кэлиэхтэрэ диэн эрэнэр. Ол иһин үтүө сааһын онно бараата. Ол оннук ырата кырдьар сааһыгар, өлөр үйэтигэр дьэ түмүктэниэх курдук буолан эрэр.
(…)
Арай ити Бороҕон Дьуотту уустарын бастаахтара кини санаатын ситимин кэстилэр. Өскөтүн быһайын Лөкөй Тойон уолугар кини кыыһын ойох ылан, уруурҕаһан кэбиспит буоллар, Саха Урааҥхайдар сирдэрин үрдүнэн хааннаах им буолан аартык-аартыктары бүөлээн турар кыргыс үйэтин хааннаах миҥэтин кырыыстаах күлүгэ халбарыйыа этэ. Ону баара…”.
(“Тыгын Дархан” арамаан, Далан -В.Яковлев, 200-201 сир.).
Тыгын Дархан улахан уолун Марҕа Баай туһунан санаата:
“Өй-санаа уостуута диэн дьэ ити буоллаҕа. Дохсун өйбүт баайыллан, уоттаах санаабыт умуллан, күннээҕи олох кыһалҕата үтүрүйэн үрэх-үрэх баһын ахсын кэнэҕэһин кэнэҕэс даҕаны итинник саах сыбахтаах балаҕантан быкпат өйдөөх-санаалаах кэччэгэй баайдар үөскүөхтэрэ турдаҕа. Ол иһин алаастар-үрэхтэр бастарынан бытарыйан-ыһыллан модун санаа бозсуллубатын, күүстээх санаа көҕүрээбэтин туһугар бииргэ сомоҕолоһон, бииргэ түмүллэн, күргүөм көҕү – Улуу Или тэрийиэххэ, олохтуохха баар этэ.
Албан аат уонна сынаҕа баай…(…)
(“Тыгын Дархан” арамаан, Далан-В.Яковлев, 206 сир.).
Көрөргүт курдук, ханна да сынаҕа баайдар (бэл Тыгын бэйэлээх бэйэтин төрөппүт улахан уола) баалларын “Тыгын Дархан” арамааҥҥа этиллэр, чуолаан уус алданнары “оннуктар” диэн ыйыы ханна да суох. Була сатыы-сатыы өһүргэс таһааран сахалары хайыта сатыыр адьынаттаах бэлиитикэ кигиилээх оонньуутугар киирэн биэримиэх кэриҥнээхпит.
“Үһү-бадах” диэбэккэ “Айар” (Бичик) кинигэ кыһатын маҕаһыыннарыттан Далан арамаанын ылан ааҕыҥ, билиигитин кэҥэтин, ийэ тыл сүөгэй сүмэтигэр умсан сүрэхтиин-быардыын сылаанньыйыҥ. Саха Урааҥхай буоларгытынан киэн туттуҥ уонна сырдык итэҕэллээх, улуу өбүгэлээх, дириҥ силистээх-мутуктаах историялаах этибит диэн куккутугар-сүргүтүгэр бөҕө санаа иҥтин!
***
Aartyk.Ru
Обсуждение • 22
Добавить комментарийОставить комментарий
Не пропустите
Шиномонтаж Левша
Cтоматология 32
Пиздёж чистой воды: не было никакого Тыгына!Сымыйалааман!
Учи историю, а не комиксы,
Саамай сеп👍🏻 Даланы аа5ыц
Оннук беге буолумуна! Бу билигин буола турар быьыы – майгы эмиэ Ил туьугар буолбат дуо? Ону ити саарбах дьокутааппыт айдаантан ас таьаарар киьийдээн туохха да туьата кестубэт эрээри, аны ол бэйэтин аьардан, бутун улуус дьонугар уйэлэргэ суураллыбат мэни туьэрэн эрэр.
Оччоҕо Россияҕа Саха Сирин хайдах холбообуттарай? Это было завоевание или присоединение?
Хас киьи аайы бэйэтин кырдьыга баар, дьин чахчы диэн суох (правда у каждого своя, а истины нет). Уохсэн, этиьэн бутэр кэм кэллэ. Билинни СМИ сайдыбыт кэмигэр бугуннуну биир кун уончата уларытыахтара. Былыргыны эгэ эрэ дуо, хас бырахтарыылаах дьон куолулууллара кэмэ суох. Былыр уйэ5э ааспыты хаьан таьааран дьон ойун-санаатын буккуйары тохтотуохха наада. Дьин чахчыны син биир булбаккын!
Сөп Туйаара. Ол гынан баран ити уус-уран айымньы буолар (художественный рассказ), Далан суруйуута, документальнай буолбатах. Ол аата Далан суруйуута өйтөн айан суруйуу, киинэ эмиэ оннук.
Архив диэн баар ээ. Уонна бүтүн саха аймах үһүйээн оҥостон кэпсиирин сымыйа диэри гынаҕын дуо. Бэрт былдьаһан мөккүөрү таһаарыы бэрдэ суох быһыы. Кулуттуу санааттан баран үрдүкү дии санаабыт сиргэ үҥсэр норуотун эстэрэ сатыырга тэҥнээх.
Аартыктар бэйэгит или эйэни суох онорор биэриилэри таьаарагыт, норуот талбыт депутатын араастаан санаран…
Сыыьа ейдуур эбиккин
Ити Омуоһабы итиэннэ туохха да чугаһатыа һуохха наада
Оннук
Үчүгэй суруйуу. Хайҕыыбын Аартыгы, дьиҥ саха тыыннаах суруналыыстарын!
17 уйэтээги казак суругар барыта сурулла сылдьар, тыгын бастаан 5 ага ууhун тумэн казактары осадалаан турар, ол кэннэ аата ханна да ахтыллыбат, елбутэ сэрэйиллэр, кэлин уолаттара саха 3 улахан ере туруутун тэрийбиттэрэ, ол кэннэ 1642 сыллаахха суох оноhуллубуттара , онтон саха тумсуутэ тохтообута, ким саханы тумэ сылдтыбыта казак доноhугар сурулла сылдьар, далан романа фэнтэзи буо, кырдьыгы мулурутэн суруйбут, эзопов язык дэнэр,
Нутчинаны эмиэ привлекайдыахха наада за разжигание национализма, ФСБлар проверкалаан эрэ сайтын барытын. Олох солуута суох дьахтар.
Байбалы бэйэтин бэрэбиэркэлиэххэ наада, хаһан да харахтаан көрбөтөх киһитин ол-бу диир. Бэйэтинэн охсор быһыылаах.
Дьин история, Дальнего суруйуута, Дыгын киинэтэ бары тус туспа философиялаахтар коруулээхтэр биирдэрэ да тэнэ суох. Ону фантазиялаан Ким хайдах ойдуурунэн моккус да моккус. Дьону соруйан хайта сатааьын дуу.
Далаан суруйуута
Соруйан ити дьокуиаат куеттуур. Сахалар онно киирэн биэримэг да буттэгэ ол.
Бу монитор кэннигэр олорор дьон соруйан дьону хайыталлар. Аартыктар маладьыастар, еруу хайгыыбын. Дьоьуннаах, олохтоох сайт.
Байбал, билигин сахалары хайытар улэ барар, онно Аартыктар сеп тубэьэн биэрдилэр. Барыта уеьэттэн куеттэнэр улэ.
Ити Омуоьап чахчы Уус Алдан киьитэ дуу? Саха дуо? Эдэр нуучча дьахтарын туеьун одуулуогуттан эрэ истибитим. Хомуньуус бэрдэ диэн. Онтон били Жирков туох диир эбитэ буолла. Бу киьи сахалары туьэрэрин. Скажу где копнуть диэннээх этэ. Хас саханы хобулаан хаайтарар
Дьэ кырдьык Омуоһап хара мэҥи аатыгар түһэриннэ, норуотун уган биэрии диэххэ сөп.