Ньурба оройуонун аҕа баһылыга Алексей Иннокентьев ыарахан кэмҥэ көмөлөспүт дьонугар махталын тиэрдэр

Күндү уруу-аймах дьонум, доҕотторум, коллегаларым, биир дойдулаахтарым уонна дириҥ кутурҕаммын үллэстэр бар дьонум.

Эһиги буолаҕыт – мин олохпор тирэҕим, харысхалым уонна эрэлим.

Бу аана суох алдьархай, иэнэ суох иэдээн миэхэ уонна чугас дьоммор эмискэ бүрүүкээбитигэр ол өссө дьэҥкэтик көһүннэ. 

Хомойуох иһин, бу Орто дойдуга иэгэйэр икки атахтаахха суоһуур араас алдьархайтан, оһолтон-дэҥтэн көтүрүллүбэт көмүскэл диэн кимиэхэ да суох. Биһиги бары олохпут кыыма – тыалга оҕустара туран умайар чүмэчи кэриэтэ. Биһиги бары – бэл бэйэбит алаһа дьиэбитигэр элэс гынан ааһар ыалдьыттарбыт эрэ. 

Дьылҕа Хаан обургу хас биирдиибитигэр хайа баҕарар түгэҥҥэ ыар ындыыны ыйаан кэбиһиэн сөп. Сороҕор отой да тыын быһаҕас буолуохпутугар диэри быһа курбуулуур. Оччоҕуна Аан дойду барыта соҕотохто хайа барар курдук. Барар сириҥ баҕана үүтэ, кэлэр сириҥ кэлии үүтэ курдук буолар. Олоҕуҥ дьүүлэ-дьаабыта биллибэт, туох да суолтата, кэскилэ суох курдук буолан хаалар…

Сороххут оннук быһыыны-майгыны эт бэйэҕитинэн билбиккит, уйан дууһаҕытынан уйуммуккут. Дьэ, билигин биһиги эмиэ оннук тыйыс тургутууну ааһан эрэбит. Дьэ, билигин биһиэхэ эмиэ оннук ыар өлүүскэ үллэһиккэ тигистэ…

Маннык соһумар Дьылҕа Хаан охсуутун чугас дьонум баар эрэ буолаҥҥыт, эһиги эрэ өйөөҥҥүт-убааҥҥыт арыый сымнаттыгыт. Эһиги сүбэ-ама, күүс-көмө буолбуккут, сүрэх бааһын эмтиир истиҥ-иһирэх тыллары эппиккит мунчаарбыт, мунаарбыт күннэрбитигэр суолбутун ыйар сулус кэриэтэ буолла. Аһыы, кутурҕан ыас хараҥа далайыгар тимирэн муҥур уһукка түһүөхчэ буолан эрдэхпинэ эһиги сахпыт эрэлгит кыыма сандаара сыдьаайан быыһанар суолбун сырдатта. 

Хайдах, тугу гынан, туохпун биэрэн эһиэхэ барыгытыгар күндү көмөҕүт иһин барҕа махталбын толору, ситэри тиэрдиэхпин өйүм да тобулбат. Омос көрдөххө, Дьылҕа Хаан миигин билигин сөрүү тардан түһэрэн умса сөһүргэстэттэ. 

Оннук буолбатах. Мин бэйэм сөһүргэстээн турабын – эһиги иннигитигэр, доҕотторуом. Хоолдьукпун хоҥкутабын эһиэхэ, аһыныгас, амарах бар дьоммор.

Хайдах курдук миэхэ күндүгүтүн, чугаскытын билигин өссө дириҥник өйдөөтүм. Эһиги эмиэ буолаҕыт – мин дьиэ кэргэним, мин убайдарым, эдьиийдэрим, сурдьуларым уонна балыстарым.

Биири этиэхпин сөп: хаһан эбит туох эбит көмө ирдэннэҕинэ, миэхэ мас-таас курдук эрэниэххитин сөп. Бу ыар күннэргэ эһиги биһиэхэ хайдах көмөлөспүккүтүй даҕаны, мин эмиэ оннук күүс-көмө буолуом. 

Орто дойду оҥоһуута – күнтэн-күн, чыпчылҕан да түгэнигэр тохтообот, олох туһугар охсуһуу буоллаҕа. Ол мускуурга кэрэҕэ, үйэлээххэ талаһарбыт, сырдык кэскилгэ булгуруйбат эрэлбит эрэ биһиэхэ күүс биэрэр.

Эһиги ону өссө төгүл биһиэхэ санаттыгыт. Сындалыйан эрдэхпинэ салҕыы олорорум, үлэлиирим-хамсыырым туһугар күүспэр күүс, сэниэбэр сэниэ эбэн биэрдигит. 

Киһи-аймахха туох да иэдээн буоллун, олох салҕанан бара турар. Билигин Саха сирин үрдүнэн самаан сайын сатыылаата, Үрүҥ тунах ыһыахтар кэмнэрэ үгэннээн турар. Саха омук төрүт итэҕэлинэн, ыһыах кэм-дьыл эргиирин, кыыдааннаах кыһын кэнниттэн самаан сайын хайаан да кэлэрин, айылҕа саҥаттан тиллэрин кэрэһэлиир. Бу кэрэ кэмҥэ биһиги санаалыын саймаарыйабыт, сүрэхтиин-быардыын чэпчиибит, Аан айылҕаттан күүс-уох ылабыт уонна саҥа ыра санаалары ымыы оҥостобут, кэскилбитин түстүүбүт. 

Мин олохпор буолбут быһылаан – тус бэйэм сүрэҕим бааһа, биһиги ыал дириҥ кутурҕаммыт. Онтон сылтаан бар дьонум, биир дойдулаахтарым бүттүүн охсуу ылыа суохтаахтар. 

Ол иһин эһигини барыгытын бэс ыйын 30 күнүгэр Октябрьскай нэһилиэк Кыталыктаах диэн мааны алааһыгар ыытыллар Ньурба оройуонун Үрүҥ тунах ыһыаҕар күндү ыалдьыт буолан кэлиҥ диэн ыҥырабын. Бу дойдуга, Антоновка сэлиэнньэтигэр, мин улааппытым, бу сиртэн-буортан тирэнэн киһи тэҥэ буола сылдьабын. 

Ыһыахха кэллэххитинэ, эһиэхэ Күөх Ньурба сирин-уотун үтүө иччилэрэ алгыс маанытын аныахтара. Үрүҥ Күн маҥнайгы сардаҥалара түбүгү-түрбүөнү, саппаҕырбыт санааны сайҕыахтара. Биһиги улуу өбүгэлэрбит алгыс, оһуохай уонна тойук нөҥүө эһигини арчылыахтара, үс куккутун бөҕөргөтөн биэриэхтэрэ.

Онтон тус бэйэм аныыбын эһиэхэ биир эрэ алгыспын – нус-хас олоҕу уонна этэҥҥэ буолууну. Ырааҕы, үрдүгү сырса сылдьан, биһиги сороҕор киһи дьоло бастатан туран итинтэн тутулуктааҕын умна да быһыытыйабыт. 

Харыстаныҥ бэйэҕитин уонна дьоҥҥутун-сэргэҕитин араҥаччылааҥ, күндү бар дьонум. 

***

Куруутун эһигини кытта Алексей Иннокентьев