Мэҥэ Хаҥалас улууһугар бурдук үүнүүтэ мөлтөҕө бэлиэтэнэр

Быйыл Мэҥэ Хаҥалас улууһугар туораахтаах култуура 1576 гаа иэҥҥэ ыһыллыбыта. Ити былааннаммыт иэни толору ыһыы буолар. Ол иһигэр, эбиэс 1053, нэчимиэн 400 уонна сэлиэһинэй 123 гааларга. От ыйын эргэтигэр курааннаан, бурдук үүнүүтүгэр оҕуста. 

Бурдугу үүннэрэр хаһаайыстыбалар ‒ «Тумул» кэпэрэтиип 557, Афанасий Борисов хаһаайыстыбата 506, Аркадий Попов хаһаайыстыбата 470, Дмитрий Назаров хаһаайыстыбата 7 уонна өрөспүүбүлүкэ Сири оҥорууга сулууспатын иһинэн үлэлиир Төҥүлүтээҕи суортуур учаастак 36 гааларга ыһан тураллар. Барыта 1546 гаа бааһына паардаммыта.

Хомуур сорудах — былаана 1891 туонна. Сабаҕаланар орто үүнүүтүн гааттан 12 сэнтиниэринэн ааҕан туран. Ол гынан баран, от ыйын үһүс дэкээдэтигэр 26-тан 34-кэ тиийэ итии кураан күннэр тураннар, бурдук ситиитигэр охсуулаах буолбута. Бааһына 10 сантиметрга диэри дириҥнээх кырсын температурата 22-тэн 25 кыраадыска тиийэ итийбитэ бэлиэтэммитэ. Ол түмүгэр, кырыс 50 сантиметрга тиийэ дириҥнээх араҥатыгар сиик саппааһа 25 эрэ уонна онтон кыра миллиметр буолбута. Кырыс курааннааһына тахсыбыта. Бурдук үүнүүтэ ситэтэ суох, силиһэ мөлтөх, туораахтара сиппэтэхтэрэ бэлиэтэммитэ.

258,6 гаа үүнүүтэ туһата суоҕунан ааҕыллыбыта. Ол иһигэр, «Тумул» кэпэрэтиип 104, Афанасий Борисов хаһаайыстыбатын 86,6, Аркадий Попов хаһаайыстыбатын 68 гаалара. 395,4 гаа сүөһү, сылгы аһылыгын ылыыга көһөрүллүбүтэ. Ол иһигэр, «Тумул» кэпэрэтиип 104, Афанасий Борисов хаһаайыстыбатын 174,4, Аркадий Попов хаһаайыстыбатын 117 гаалара көһөрүллэн тураллар. Онон, 1576 гаа ыһыллыбыт иэнтэн 654 гаата, ол эбэтэр, 41 бырыһыана бурдугу ылыыттан көҕүрээн турар.

Атырдьах ыйын 15 күнүнээҕи сабаҕалааһынынан, бурдук орто үүнүүтэ гааттан 11 сэнтиниэр буоллаҕына, баалабай хомуура 1027,3 туонна буолуохтаах. Хаһаайыстыбалар ааҕыныыларынан, «Тумул» кэпэрэтиип 349, Афанасий Борисов хаһаайыстыбата 171,5, Аркадий Попов хаһаайыстыбата 470, Төҥүлүтээҕи суортуур учаастак 31,2 уонна Дмитрий Назаров хаһаайыстыбата 5,6 туонна бурдугу хомуйуохтарын сөп диэн сабаҕаламмыта.

Барыта былаанынан 850 туонна бурдук соҕотуопкалааччыларга туттарыллыахтаах. «Тумул» кэпэрэтиип 350, Афанасий Борисов уонна Аркадий Попов хаһаайыстыбалара 200-түү туонна бурдугу туттарарга соруктаммыттара. Сүөһү, сылгы аһылыгын ылыыга 3082 гаа анаммыта. 2400 туонна сиилэс угуллуохтаах уонна 400 туонна сенаж сууланыахтаах диэн былааҥҥа сылдьар.

1882,4 туонна бурдугу үүннэриигэ суоттанан 9 мөл. 961 тыһ. солкуобай субсидия көрүллүбүтэ. Туоннатыгар 4870 солкуобайы ааҕан, Афанасий Борисов хаһаайыстыбатыгар 3 мөл. 165 тыһ. солкуобай уонна Аркадий Попов хаһаайыстыбатыгар 2 мөл. 746 тыһ. солкуобай субсидияны ылбыттара. Оттон туоннатыгар 6058 солкуобайы ааҕан, «Тумул» кэпэрэтиипкэ 4 мөл. 49 тыһ. солкуобай көрүллүбүтэ.

Бааһына үлэтигэр 1527 гааҕа 2 мөл. 290 тыһ. солкуобай субсидия көрүллүбүтэ. Гаатыгар 1500 солкуобайы ааҕан туран, «Тумул» кэпэрэтиип 557 гааҕа 835 тыһыынчаны, Афанасий Борисов хаһаайыстыбата 500 гааҕа 750 тыһыынчаны, Аркадий Попов хаһаайыстыбата 470 гааҕа 705 тыһыынчаны ылбыттара.

Сиэмэ бурдугун хаһаайыстыбалар өрөспүүбүлүкэ таһыттан Тюмень уобалаһын «Старт» научнай, оҥорон таһаарар тэрилтэ хааччахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыбаттан ыларга дуогабардаахтар. Ол быһыытынан, Афанасий Борисов хаһаайыстыбата 130, «Тумул» кэпэрэтиип 40, Аркадий Попов хаһаайыстыбата 70 туоннаны ылбыттара. «ЕвроХимСоюз» ХЭУо-тан 60 туонна минераллаах уоҕурдуу ылыллыбыта.

80 гаа оһорбо бааһыналары туһаҕа төннөрүүгэ, гаатыгар 6600 солкуобайы ааҕан туран, «Тумул» кэпэрэтиип 72 гаалаах Үчүгэй Алаас бааһынатыгар 528 тыһыынча көрүллүбүтэ. Күрүөлээһиҥҥэ, килэмиэтиригэр 50-нуу тыһыынчаны ааҕан, 7 усталаах килэмиэтир күрүөнү тутууга үп көрүллэн турар. Ол иһигэр, «Тумул» кэпэрэтиип Хочой, Хос Алаас, Оҕус Өлбүт бааһыналарыгар 2 килэмиэтир күрүөҕэ 101 тыһыынча, Аркадий Попов хаһаайыстыбатын Маандай бааһынатын 3 килэмиэтирдээх күрүөтүгэр 150 тыһыынча уонна Афанасий Борисов хаһаайыстыбатын 2 килэмиэтир усталаах күрүөнү туттарыгар 100 тыһыынча солкуобай бэриллибиттэрэ.

Бааһынаны таҥастыыр соһуллар тиэхиньикэни Новосибирскайдааҕы «АгроАльянс» хампаанньалар бөлөхтөрө ХЭУо-тан ылыыга дуогабар баар. Сыаналарын 90 бырыһыаннаах толуйуулаах «Тумул» кэпэрэтиипкэ 1 мөл. 486 тыһ. солкуобайга бурдугу ыһар пневматическай «Агратор-4800м» комплекс, 269 тыһ. кэриҥэ солкуобайга икки устуука «ПЛН» иилиллэр булуук, Афанасий Борисов хаһаайыстыбатыгар 1 мөл. 602 тыһ. солкуобайга эмиэ пневматическай бурдук ыһар «Агратор-5400м», Аркадий Попов хаһаайыстыбатыгар 744 тыһ. солкуобайга «MXL 3000» минераллаах уоҕурдууну киллэрэр тэрил ылыллыбыттара. Ити хаһаайыстыбалары сэргэ, өссө сэттэ хаһаайыстыбаҕа дискатордар, сиэйэлкэлэр, фрезалар, барыта 12 тиэхиньикэ ылыллыбыттара. Олортон аҕыһа Новосибирскайтан, атыттара Аллараа Бэстээхтэн урбаанньыт Руслан Федотовтан. Бу күннэргэ «Хорообут» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх хаһаайыстыбаҕа элбэх сыллаах оттору ыһар тэрил кэлэрэ күүтүллэр. Былааҥҥа, туруоруллар боппуруос быһыытынан, «Тумул» кэпэрэтиипкэ анаан «Вектор 410» бурдугу хомуйар хамбаайыны атыылаһыы турар.

***

Ааптар: «Эркээйи» хаһыат