АМЕРИКАНСКАЙ ДЭРИЭБИНЭ ТУҺУНАН ТРАГЕДИЯ

Биһиги кэммит кэрэхсэбиллээх суруйааччыта Борис ПАВЛОВ  күлүм кэпсээннэрин таһаарабыт

Чохулаах бастаан дэриэбинэ – дэриэбинэ курдук этэ. Сайыннары да куурбат бадарааннары бырдаҥалатан трактордар бирилэтэн ааһаллара. Олбуор муннугуттан бөтүүктэр хайа баран, өмүрэх эмээхситтэри соһуталлара. Дьоно даҕаны боростуой, сэмэй, көнө саха дьоно этилэр. Холобур, Көстөкүүн, Ылдьаа, Степанида Назаровна, Аҥар Харах Балбаара уо.д.а.. Ол эрээри дэриэбинэ уларыйдаҕына дөбөҥнүк уларыйар буолар эбит. Ордук билиҥҥи кэмҥэ.

Хаһан баҕарар буоларын курдук, бастаан сурах кэлбитэ. Бөҕө Бүөтүр сиэнэ Мичил куоракка үөрэҕин бырахпыт, атыынан-эргиэнинэн дьарыктаммыт үһү диэн. Сотору кини табаар-дьааһык тиэйэн, төрөөбүт дэриэбинэтигэр эргиллэн кэлбитэ. Көрбүт дьон бастаан билбэтэхтэрэ. Суруктаах кыһыл бэргэһэлээх, суруктаах халлаан күөҕэ ырбаахылаах, суруктаах от күөҕэ бүрүүкэлээх, суруктаах үрүҥ бачыыҥкалаах. Икки илиитин сиэбигэр укта сылдьар, тохтообокко ыас ыстаан ыллаҥнатар, үөрдэҕинэ, аҥар уоһунан күлэр. Үкчү бэйэтин курдук табаарыстаах.

Чохулаах дьоно бары Бөҕө Бүөтүр дьиэтин аттыгар мустубуттара. Омук табаарын көрөн, сыымайдаан, атыылаһан үллэҥнэппиттэрэ. Ордук бейсболка диэн үрүҥ куондардаах бэргэһэни хайҕаабыттара. Барахсан күн уотун аһарбата, өҥө-кырааската тупсаҕайа – бэрт баҕайы. Оҕолуун-оҕонньордуун бары ылан кэппиттэрэ. Суруктаах ырбаахылары, ыстааннары да хаалларбатахтара. Кыра хамнастаах Аҥар Харах Балбаара сыанатын ыарырҕатан саараабытын Мичил мөхпүтэ: «Балбес! Американецтар аан бастаан таҥас уонна массыына булуналлар, ол эрэ кэнниттэн аһыыллар. Биһиги кэм испитин инники анньа сырыттахпыт».

Ити кэмҥэ Аҕа дойду Улуу сэриитин ветерана Степанов – Бөҕө Бүөтүр тайҕаттан уһун кэмҥэ мас кэрдэн киирбитэ. Уруккута разведчик киһи быһыытынан, дэриэбинэ уларыйбытын тута сабаҕалаабыта.

Ордук биир тэҥ өҥнөөх куондардаах бэргэһэлээх дьоннор хоноҥноһоллорун соһуйа көрбүтэ. Тэлгэһэтигэр чугаһаан истэҕинэ омук ырыата, музыката иһиллибитэ. Дьиэтин аанын арыйбыта, сэрэйбит сэрэх: суруктаах таҥастаах икки эдэр киһи омук арыгытын иһэ олороллоро. Оһох аттыгар эмиэ суруктаах былааттаах, кини эмээхсинэ саастаах эмээхсин ас астаан букунайар. Ол аата өйдөнөр. Кини мас кэрдэ сырыттаҕына американецтар Чохулааҕы сэриилээн ылбыттар, кини Өрүүнэтин, кыыһын уонна бэҕэһээ куораттан кэлиэхтээх сиэнин гаһынан тумнардахтара эбэтэр эргэ кулуупка хаайан сытыардахтара.

– Оо, тайга человек пришла, – диэбитинэн мэлтэллибит сирэйдээх эдэр американец ойон турбута уонна кырыылаах ыстакааҥҥа улахан аҥаарынан арыгы кутан кыллырҕатан, Бүөтүргэ ууммута.

Ыас ыстаан ыллаҥната олорор иккис эдэр американец: «Аай лаап йуу», – диэн бэйэтин тылынан тугу эрэ кыбыппыта уонна күлэн алларастаабыта. Бүөтүр арыгыны ылан түһэрэн кэбиспитэ, уоһун туора-маары соттубута.
– Тайга человек, хороша человек, – – диэбитэ бастакы американец уонна Бүөтүрү санныттан таптайбыта. Онуоха иккиһэ эмиэ күлэн ардьайбыта: «Аай лаап йуу».

Кыһыл Армия буойуна Степанов – Бөҕө Бүөтүр итинник элэги тулуйар кыаҕа суох этэ.

– Кыраасынай Аармыйа не сдает! – диэн хаһыыра түһэн баран, мэлтэгэр сирэйдээх американеһы кулгаах тааска биэрэн түһэрбитэ. Онуоха ас астаан букунайа турар американка эмээхсин: «Баҕайы иирбит дуу!», – диэн омуктуу кыламмытынан сүүрэн кэлбитин, баттаҕыттан харбаан ылан садьыйбыта оһох кэннигэр баран түспүтэ, икки атаҕа адаарыс гыммыта.

Бөҕө Бүөтүр таһырдьа ыстанан тахсыбыта, утары саадьаҕай ынах эмиэ ыас ыстаан ыллаҥната турар эбит. «Эмэрикээнискэй ынах быһыылаах», – диэн санаа Бүөтүр төбөтүгэр кылам гыммыта. Ону кытта тэҥҥэ, кирилиэскэ уурбут сүгэтин харбаан ылаат, ынаҕы сүүскэ биэрэн түһэрбитэ.

Ол кэнниттэн: «Кыраасынай Аармыйа не сдает!» – диэн хаһыытыы-хаһыытыы уулусса устун сүүрэн туманнаппыта. Ону көрөн икки кылгас дьууппалаах американка кыргыттар часкыйа-часкыйа куоппуттара.

«Хата, куттастар, ньиэмэстэр курдук буолбатахтар эбит. Кэһэтииһикпин,» – дии санаабыта оҕонньор.
Ол эрээри американецтар истэн куорҕаллаан таһааралларынан аатырбыт дьон буоллахтара. Бүөтүр улам төбөтө эргийэн, атахтара уйбат буолан барбыттара. Суол ортотугар «күр» гына охтон түспүтэ.

Нөҥүө күнүгэр эмээхсинин, сиэнин кырбаабыт, ыал сүөһүтүн өлөрбүт Бөҕө Бүөтүрү тутан хаайыыга илдьэ баран истэхтэринэ дэриэбинэ олохтоохторо көрөн тохтоппуттара.

***

Aartyk.Ru