Даркылаах сайылыгар ыһыах ыстылар

Бэс ыйын 27 күнүгэр Даркылаах сайылыгар, С.П. Латышев бэрэссэдээтэллээх «Сайдыы» ТХПК ыанньык сүөһүтэ турар сиригэр  ыанньыксыттар ыһыахтара тэрилиннэ, төрүт түһүлгэтэ үйэ чиэппэрэ кэм ааспытын кэннэ түстэннэ. II Дьөппөнтөн икки көстөн ордук Даркылаах сайылыгар барарга бэс чагда быыһынан тупсарыллыбыт суолунан сыыйылыннаран тиийдибит.  Бөдөҥ харыйа, тиит мастарынан тулааһыннаах ырыаҕа ылламмыт, хоһооҥҥо хоһуйуллубут, хороҕор муостаах, сыспай сиэллээх Сэбиэскэй кэм саҕаттан төлөһүйэн үөскээбит  Даркылаах сайылыга,  үрүҥ илгэни үрүйэлии сүүрдүбүт  үлэһит дьон бастыҥнара, хоһууннара  туруулаһан үлэлээбит, оҕо-уруу тэнийбит үтүөкэннээх алааһа, мааны ыалдьыттарын, дьонун-сэргэтин үөрэ көрүстэ.

Ыһыах ыһыллар түһүлгэтэ киэргэтиллибит, ааспыт сылга «Октябрь 50 сыла» сопхуос үйэ аҥаардаах  үбүлүөйүн  бэлиэтээбитэ, кыһыл таҥаска тиириллэн онно аналлаах «Кыһыл муннук» анал истиэндэ турбут. II Дьөппөн нэһилиэгэ киэн туттар дьоннорунан, «Үлэ Кыһыл Знамята» уордьаннаах бастыҥ ыанньыксыт Екатерина Даниловна Мордовская, сүөһү үлэтигэр үрдүк көрдөрүүлээх  үлэһит Раиса Кириковна Павлова, «Үлэ албан аата» уордьан 3 истиэпэнин кавалера оҕуруот биригэдьиирэ Любовь Николаевна Николаева буолаллар. Үлэһит дьиэ кэргэттэр династиялара Февронья уонна Илларион Винокуровтар, кинилэр оҕолоро бары ыанньыксытынан, бостуугунан «Оскуола-производства-үрдүк үөрэх» диэн ыҥырыынан бу сопхуоска үлэлээбиттэр. Ыһыах күндү ыалдьыта 86 саастаах Марфа Ильинична Скрябина кыргыттара,уолаттара эмиэ бары сопхуоска үлэлээн ааспыттар.

Аҕыйах сыллааҕыта II Дьөппөн нэһилиэгин “Сайдыы” ТХПК быстар мөлтөх туруктааҕа. Үлэһит илии тиийбэтэ, сүөһү аһылыга кырыымчыга, хотон кыараҕаһа онтон да атын кыһалҕа бииртэн биир үксүү турара.  Аныгылыы көрүүлээх бэрэссэдээтэл Сергей Петрович Латышев, уопуттаах салайааччы, управляющай Надежда Егоровна  Ефимова  уонна сайылык туруу үлэһиттэрэ биир сүбэнэн ыһыах ыһарга быһаарыммыттара, тэринэн барбыттара. От-мас ситэн, айылҕа барахсан тупсан турар кэмигэр, кэрии тыаҕа кэҕэ этэн чоргуйар,  күөх халлаан анныгар күөрэгэй чыычаах уруйдуу туойар, арыы оттоох күөл үрдүгэр тыыраахылар тыкаарыһаллар, онтон сайылыкка түптэ буруота унаарар. Сайылык олохтоохторо үөрүүлээх бу сырдык күн, алгыстаах аартыгынан түһүлгэҕэ киирэллэр.

Алгысчыт, өр сылларга тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр салайар үлэлэргэ сылдьыбыт, ытыктабыллаах киһи Владимир Иванович Александров, сир-дойду иччилэригэр сүгүрүйэн, ааттаһан-көрдөһөн кыынньа сылдьар кымыһынан, арыылаах алаадьынан, саламаатынан аал уотун аһатта, айах тутта. II Дьөппөн нэһилиэгин  баһылыга Александр Николаевич Константинов, “Сайдыы” тыа хаһаайыстыбатын производственнай кээпэрэтиибин бэрэссэдээтэлэ Сергей Петрович Латышев, управляющай Надежда Егоровна Ефимова, 86 саастаах үлэ, тыыл бэтэрээнэ Марфа Ильинична Скрябина эҕэрдэлэрин, баҕа санааларын  тириэртилэр уонна сайылыкка урут үлэлээн ааспыт үгүс киһи ол ааспыт кэмнэрдээҕи сылларын ахтан-санаан тыл үтүөтүн-кэрэтин эттилэр. Хаһаайыстыба салайааччылара С.П. Латышев уонна Н.Е. Ефимова күнтэн иитиллэр батарыайалаах, спутниковай антыанналаах улахан  телевизоры сайылык олохтоохторугар бэлэх ууннулар, үлэһиттэрин олус үөртүлэр! Итини сэргэ, II Дьөппөн нэһилиэгин олохтооҕо, тыйаатыр кырдьаҕас артыыһа, киэн туттар киһилэрэ,  Саха киинэтин Аан дойду таһымыгар таһаарсыбыт үтүөкэннээх киһи, Саха өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, А.Е. Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата  Степан Дмитриевич Петров эҕэрдэтин ырыатын-тойугун туруу үлэһит дьоҥҥо бэлэхтээтэ.

Бүгүҥҥү күн Даркылаах сайылыгар 82 төбө ыанар ынах уонна 80 ньирэй баар. Манна,  ыанньыксыттарынан Галина Леонтьева, Марфа Никитина, Мария Федорцова уонна Сергей Новгородов үлэлииллэр кинилэр ынахтарын ыыр аппараатынан ыыллар. Сайылыктааһын быргыраамматынан «Елочка»  систиэмэтэ киириэхтээх. Ыаммыт үүтү миэстэтигэр сэппэрээтэринэн түһэрэн сүөгэйдииллэр.  Сайылыкка тахсан ынахтар мэччийэн тото-хана аһыыллар, онон ыанньыксыттар күн ахсын туоннаттан тахса лиитэрэ үүтү ыыллар. Сүөһү бостууктарынан  Сергей Тихонов, Михаил Федоров үлэлии сылдьаллар.

Ыһыах буолан баран күрэхтэһиитэ суох буолбат. Ол тэҥинэн бастаан ыанньыксыттар ынаҕы баайан, кыаһылаан, синньин сууйан, илиинэн ким элбэҕи ыырыгар бириэмэҕэ куоталастылар. Салгыы үлэҕэ-хамнаска сыһыаннаах ыйытыктарга хоруйдаатылар уонна эмиэ идэлэригэр сыһыаннаах ситии хатыытыгар күрэхтэстилэр. Манна, тэҥ илин-кэлин түсүһүүгэ кыайыылааҕынан чулуу киһи, туйгун ыанньыксыт Галина Леонтьева буолла. Иккис бириистээх миэстэҕэ Марфа Никитина таҕыста, үһүс бочуоттаах миэстэҕэ Сергей Новгородов тигистэ уонна Раиса Эверстова буоллулар, сыаналаах бириис эгэлгэтинэн наҕараадаланнылар.

Сайылык олохтоохторун сэргэ ыалдьыттар бииргэ, сахалыы остуол оонньууларыгар хаамыскаҕа хабылыкка  оҕотуттан саастааҕар тиийэ оонньоотулар. Дьахталларга Надежда Платонова оонньуу үөрүйэх киһи бастаата, эр дьоҥҥо  дьону көҕүлээн кыттыбыт нэһилиэк баһылыга Александр Константинов кыайда.

Үлэлээн ааспыт үтүө сылларын туһунан ыанньыксыт Антонида Семеновна Борисова бу курдук ахтар:

– Даркылаахха 1980-с сыллартан сопхуос ыһыллыар диэри үлэлээбиппит. Сылын аайы уоннуу ыанньыксыт буолан олус үчүгэйдик , эйэлээхтик үлэлиир этибит. Оччолорго күҥҥэ үстэ ынахтарбытын ыырбыт. Ыстаарсайбыт Анна Семеновна Исакова этэ, биригэдьиирбит Надежда Егоровна Константинова, управляющайбыт Владимир Иванович Александров этилэр, үлэбитинэн үрдүк кирбиилэри ситиспиппит. Манна, сайылыкка оҕо бөҕөтө буолара, киэһэ лапталаан, волейболлаан олох олорбот этибит. Уоппут дизелинэн этэ, киэһэ 11 чааска араараллара. Сотору-сотору агитбиригээдэлэр кэлэннэр кэнсиэр, киинэ аҕалан көрдөрөллөрө. Биригэдьиирбит хаһыаты, сурунаалы аҕала турара, дойдуга буола турар сонуннары кэпсиирэ. Олус сэргэхтик, үчүгэйдик олорорбут үлэлиирбит, сайылыкпытыгар олох үөрүүнэн тахсарбыт. Манна, булда куһа-балыга, сирин аһа дэлэйэ олус буолара. Даркылаахпыт барахсан, наһаа үчүгэй дойду.

II Дьөппөн нэһилиэгин «Ситим» култуура киинин үтүөкэннээх үлэһиттэрэ, дьону – сэргэни көҕүлээн, ыарахан үлэҕэ сылдьар дьону өйөөн, үөрүүлэрин үллэстэн салайааччы Александра Яковлевна Иванова, исписэлиистэр уус-уран салайааччы Майя Егоровна Свинобоева, мэтэдьиис Майя Николаевна Скрябина, режиссер Алеся Викторовна Александрова, «Самыртай» түмэл исписэлииһэ Мотрена Иннокентьевна Захарова буолан  үлэлээтилэр. Кинилэр түһүлгэни төрүттээн, киэргэтэн, оһуохайтан саҕалаан ырыа эриэккэһин, үҥкүү кэрэтин бииртэн биир сонун нүөмэрдэри көрдөрдүлэр. Итини сэргэ, «Ыанньыксыт күрэҕин», күүстээх кэрэ куолар, кыахтаах-уохтаах мадьыны уоланнар мас тардыһыыларын, салгын саатынан сыал ытыытын, Дартс быраҕыытын, дьахталлар, эр дьон уонна оҕолор сүүрүүгэ куоталаһыыларын тэрийдилэр, судьуйалаатылар. Дьон-сэргэ махталын ылыан ыллылар!

Ол курдук, мас тардыһыытыгар ханна да буоларын курдук өрүү тыҥааһыннаах киирсиилэр буолаллар. Бэтэрээн мадьыныларга муҥутуур кыайыылааҕынан бостуук Михаил Васильев буолла.  Эдэр ыччаттарга абсолютнай чөмпүйүөн Александр Мартынов, дьахталларга Галина Леонтьева тэҥнээҕин булбата. Салгын саатынан сыал ытыыга,  сытыы харахтаах бэргэн ытааччы Даркылаах ыччата Александр Мартынов, дьахталларга бэргэн ытааччы аатын Раиса Леонтьева ылла. Дартс көрүҥэр 14 киһи кытынна уонна дьахталларга Надежда Платонова бастаата, эр дьоҥҥо Александр Мартынов элбэх очукуону ылан кыайыылаах буолла. Оҕолорго, Саша Шапошников сайылык сытыы уолчаана инники күөҥҥэ таҕыста. Кус быһый, кытыгырас сүүрүк дьон куоталаһыыларыгар бастакы миэстэни,  дьахталларга Надежда Платонова, эр дьоҥҥо  бэтэрээннэргэ сүүрүүгэ бастыҥ ыанньыксыт, сүүрүк бэрдэ Сергей Новгородов бастаан, үөрбэтэҕин үөрдэ. Онтон ыччаттар ортолоругар  сүүрүүгэ тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ Дьулустаан Васильев кыайан кыайда! Оҕолорго Марсен Мартынов  биэтэккэ урут таҕыста уонна кыайыылаах үрдүк аатын ылла!

Үлэҕэ бэриниилээх, үрдүк көрдөрүүнү ситиһэргэ өрүү дьулуһар, сатабыллаах салайааччы Сергей Петрович Латышев ыытар үлэтин туһунан санаатын үллэһиннэ:

– Ыһыаҕы тэрийии суолтата олус улахан. Мин уустук балаһыанньалаах тэрилтэни былырыын атырдьах ыйыгар туппутум. Ыарахан үлэҕэ сылдьар киһи сынньаныахтаах, бырааһынньыктыахтаах. Үлэ усулуобуйатын тупсаран тэрийиэхпит. Итини сэргэ, билиҥҥи сорукпут ыанар ынах төбөтүн ахсаанын 120 тириэрдиэхтээхпит. “Ынах үүтэ тылыгар” –диэн мээнэҕэ эппэттэр, онон сүөһүнү иҥэмтэлээх аһылыгынан хааччыйарга  сыах тэриниэхпит. Оҕуруот аһын үүннэриитин бэйэ кыамтатын иһинэн оҥорон, атыылаан эбии дохуот киирэр ситимэ оҥостор былааннаахпыт. Ол быһыытынан хаһаайыстыба сайыҥҥы өттүгэр үүт харчытынан, онтон кыһыҥҥы өттүгэр  оҕуруот аһын  атыылаан-батаран  үлэһиттэри хамнастыыр курдук былааннанабын. Инникитин бэйэм үлэм уопутугар олоҕуран, оҥорон таһаарыыга үлэлэһиэм, сыах оҥоруохпут. Аны күһүҥҥэттэн оҕуруот аһыттан “Борщ”  кэнсиэрбэлээһинин, тууһаммыт хаппыыстаны оҥорон киирэн барыахпыт. Күһүн сир тоҥуута 47 төбө сүөһүнү идэһэлиэхпит, ону барытын кэтилиэт, пельмень, фарш оҥорон атыылыахпыт. Быйыл Сайылык күнүгэр, «Саха өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын стратегиялаах хайысхаларын туһунан» Ыйаахха олоҕуран  саҥалыы толору мэхэньисээссийэлээх сайылык туттарбытыгар  үс аҥаар мөлүйүөн сууммалаах сэртипикээт ылан турабыт. Быйылгы дьылга тутуутун саҕалаан баран, эһиил сайылыкка көһөн тахсыыга  саҥа хотону үлэҕэ киллэриэхтээхпит, -диир эрчимнээх, саҥалыы көрүүлээх салайааччы Сергей Петрович.

Дьэ ити курдук, Даркылаах сайылыгын көрсүө, сэмэй, үлэһит дьоно, ыһыах аналын толорон  – хороҕор муостаах үксээтин, дьон-сэргэ олоҕо тубустун  диэн үрдүк айыыларга сүгүрүйэн, быйаҥы, дьолу-соргуну көрдөһөн ыһыах ыстылар. Аҕам саастаах дьон, «Биһиги курдук үлэлээҥ-хамсааҥ, үрүҥ илгэни үрүлүтүҥ!» диэн баҕа санааларын эттилэр. Үлэһит киһи санаата көтөҕүлүннэҕинэ, тугу кыайбат буолуоҕай?! Сайдыылар сайдыы суолун тутуһан, сайылыктарын саҥардан өлгөм үүтү, эмис эти дэлэтэргэ туруннулар!

***

Уйбаан УЙГУУРАП,

ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ.